Cambios

Busca en cnbGuatemala con Google

sin resumen de edición
Línea 51: Línea 51:  
Ke ri’ xkichäp ki’ ri nimaläj b’alam rik’in ri ruchajinel ri ti ak’wal. Ri rutata’ ri ti ak’wal xmayamo’ qa ruma ruxib’il-ik. Ri ti ak’wal nch’ojij qa chi re rutata’ _Kayakatäj tat, man ke la’ nab’än. Ninb’ij k’a rïn ri’, at achin richin natz’ët re’, chi ruma ri’ man jun xawak’axaj ta nutzij. Rïn xinb’ij chawe.
 
Ke ri’ xkichäp ki’ ri nimaläj b’alam rik’in ri ruchajinel ri ti ak’wal. Ri rutata’ ri ti ak’wal xmayamo’ qa ruma ruxib’il-ik. Ri ti ak’wal nch’ojij qa chi re rutata’ _Kayakatäj tat, man ke la’ nab’än. Ninb’ij k’a rïn ri’, at achin richin natz’ët re’, chi ruma ri’ man jun xawak’axaj ta nutzij. Rïn xinb’ij chawe.
   −
Chi rij jun ti ramaj xtane’ ri oyowal, k’a ri’ xk’is el ri kaq’iq’. K’a ri’ xapon ri chajinel richin ri ti ak’wal, xub’ij chi ke:_We man ta xixintz’ët man ta ix k’äs wakami, xixkäm ta. Ri rutata’ ri ti ak’wal warinäq, man jun nrak’axaj. Ruma ri’ ri chajinel xutäq richin ri ti ak’wal xb’ekanoj pe jun xik’a’y, k’a ri xuchäp nujïch’ ri achin richin nk’astäj, rokik nuch’olij: _¿Achike ruma man xanimaj ta rutzij la ak’ajol. Tab’ana’ chik jub’ey, q’alaj ri’ xtawetamaj achike xtab’än. Rik’in ke re’, k’a ri’ xuna’ ruwäch ri achi. _Ri nimaläj itzel winäq manaq chik xkixrunäq, ruma xintäq el k’a chuxe’ ri palow. Ma nixib’ij chik iwi’, xub’ij kan ri chajinel chi ke. Ke ri’ xb’anatäj ojer kan.
+
Chi rij jun ti ramaj xtane’ ri oyowal, k’a ri’ xk’is el ri kaq’iq’. K’a ri’ xapon ri chajinel richin ri ti ak’wal, xub’ij chi ke:_We man ta xixintz’ët man ta ix k’äs wakami, xixkäm ta. Ri rutata’ ri ti ak’wal warinäq, man jun nrak’axaj. Ruma ri’ ri chajinel xutäq richin ri ti ak’wal xb’ekanoj pe jun xik’a’y, k’a ri xuchäp nujïch’ ri achin richin nk’astäj, rokik nuch’olij: _¿Achike ruma man xanimaj ta rutzij la ak’ajol. Tab’ana’ chik jub’ey, q’alaj ri’ xtawetamaj achike xtab’än. Rik’in ke re’, k’a ri’ xuna’ ruwäch ri achi. _Ri nimaläj itzel winäq manaq chik xkixrunäq, ruma xintäq el k’a chuxe’ ri palow. Ma nixib’ij chik iwi’, xub’ij kan ri chajinel chi ke. Ke ri’ xb’anatäj ojer kan.<ref>El pájaro Txuyub’ y el niño sabio, HISTORIAS DEL PUEBLO POPTI’, 2004, Xqaxäx pa Kaqchikel ruma: Filiberto Patal.
<ref>El pájaro Txuyub’ y el niño sabio, HISTORIAS DEL PUEBLO POPTI’, 2004, Xqaxäx pa Kaqchikel ruma: Filiberto Patal.
   
</ref>
 
</ref>
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(106).png|center|350px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(106).png|center|350px]]
 +
 
==Nutzalq’omij k’utunïk xa xe jun rutzalq’omixik==  
 
==Nutzalq’omij k’utunïk xa xe jun rutzalq’omixik==  
 
''Responde preguntas directas de respuesta simple.''
 
''Responde preguntas directas de respuesta simple.''
Línea 71: Línea 71:  
Tab’ana’ jun utzil tajuch’u’ ri ti tzij ri nuk’ül ri’ rik’in ri rutzalq’omixik ri k’utunïk. Takanoj chupam ri jun ka’i’ taq tzij k’o chuxe’ ri k’utunïk.
 
Tab’ana’ jun utzil tajuch’u’ ri ti tzij ri nuk’ül ri’ rik’in ri rutzalq’omixik ri k’utunïk. Takanoj chupam ri jun ka’i’ taq tzij k’o chuxe’ ri k’utunïk.
   −
:1. ¿Achoj rik’in xb’e wi ri ti achi pa rusamaj?
+
#¿Achoj rik’in xb’e wi ri ti achi pa rusamaj?
:Ruk’ajol
+
#:Ruk’ajol
:Runimal
+
#:Runimal
:Ruchaq’
+
#:Ruchaq’
:Rute’
+
#:Rute’
 +
#¿Achike tz’ikïn xb’ixan pe pa b’ey, chi kiwäch ri achi :rik’in ruk’ajol?
 +
#:Ch’ik
 +
#:K’üch
 +
#:Oyöl jäb’
 +
#:Tukur
 +
#¿Akuchi’ xeb’e wi ri achin rik’in ti ruk’ajol?
 +
#:Pa b’ey
 +
#:Pa juyu’
 +
#:Pa rusamaj
 +
#:Pa k’ayib’äl
 +
#¿Achike xto’o richin ri ti achin rik’in ruk’ajol pa :kisamaj?
 +
#:Jun tz’i’
 +
#:Jun siyan
 +
#:Ja ri jäb’
 +
#:Ja ri kaq’iq’
 +
#:Ja ri sutz’
 +
 
 +
'''Ri umül'''
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
 +
K´o jun b’ey jun ti umül xub’ij chi re ri tute’:
 +
 
 +
_rïn nwajo’ yinel richin yinetz’an pa taq q’ayïs_ ri rute’ xub’ij chi re:
   −
:2. ¿Achike tz’ikïn xb’ixan pe pa b’ey, chi kiwäch ri achi :rik’in ruk’ajol?
+
_Mani ruma e k’o itzel taq chikopi’ pa taq q’ayïs. K’o jun q’ij man xutz’ët ta ri rute’ ri alaj umül xel el, xkik’ül k’a ki’ rik’in ri utiw, ri utiw kan jeb’ël ok xutz’ët ri ti umül. Ri utiw xroqotaj k’a ri ti alaj umül, janila k’a xe’anin xkos ri utiw, ri ti umül xjote’ chi ruq’a’ jun che’.
:Ch’ik
  −
:K’üch
  −
:Oyöl jäb’
  −
:Tukur
     −
:3. ¿Akuchi’ xeb’e wi ri achin rik’in ti ruk’ajol?
+
-Mani yinatïj k’a_ ncha’ ri umül chi ri utiw.
:Pa b’ey
  −
:Pa juyu’
  −
:Pa rusamaj
  −
:Pa k’ayib’äl
     −
:4. ¿Achike xto’o richin ri ti achin rik’in ruk’ajol pa :kisamaj?
+
_Ninsipaj jub’a’ aq’utun_
:Jun tz’i’
  −
:Jun siyan
  −
:Ja ri jäb’
  −
:Ja ri kaq’iq’
  −
:Ja ri sutz’
     −
'''Ri umül'''
+
_Ütz k’a_ xcha’ ri utiw ruma ninum,
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel hombre y mujer.png|right|105px]]
+
 
K´o jun b’ey jun ti umül xub’ij chi re ri tute’:
+
_We xkinaq’öl yatintïj_ xcha’ ri utiw chi re ri umül,
   −
:_rïn nwajo’ yinel richin yinetz’an pa taq q’ayïs_ ri rute’ xub’ij chi re:
+
_Tajaqa’ ri achi’_ xcha’ pe ri ti umül chi re ri utiw, ri ti umül xuchäp jun räx päk xutorij pe pa ruchi’ ri utiw, ri päk xq’ate’ k’a pa taq rey ri utiw, ri umül aninäq xqa pe xb’e pa rochoch, xuköl k’a ri’ ri ti umül, man xtij ta k’a ruma ri utiw.<ref>Xtz’ib’an: Tijonel Tulio Anibal Cutzal Alonzo, Aj Chi Masat, B’alam Ya’. Antología Kaqchikel CLK-ALMG</ref>
:_Mani ruma e k’o itzel taq chikopi’ pa taq q’ayïs. K’o jun q’ij man xutz’ët ta ri rute’ ri alaj umül xel el, xkik’ül k’a ki’ rik’in ri utiw, ri utiw kan jeb’ël ok xutz’ët ri ti umül. Ri utiw xroqotaj k’a ri ti alaj umül, janila k’a xe’anin xkos ri utiw, ri ti umül xjote’ chi ruq’a’ jun che’.
  −
:-Mani yinatïj k’a_ ncha’ ri umül chi ri utiw.
  −
:_Ninsipaj jub’a’ aq’utun_
  −
:_Ütz k’a_ xcha’ ri utiw ruma ninum,
  −
:_We xkinaq’öl yatintïj_ xcha’ ri utiw chi re ri umül,
  −
:_Tajaqa’ ri achi’_ xcha’ pe ri ti umül chi re ri utiw, ri ti umül xuchäp jun räx päk xutorij pe pa ruchi’ ri utiw, ri päk xq’ate’ k’a pa taq rey ri utiw, ri umül aninäq xqa pe xb’e pa rochoch, xuköl k’a ri’ ri ti umül, man xtij ta k’a ruma ri utiw.
  −
<ref>Xtz’ib’an: Tijonel Tulio Anibal Cutzal Alonzo, Aj Chi Masat, B’alam Ya’. Antología Kaqchikel CLK-ALMG</ref>
      
==Nutzalq’omij k’utunïk ri k’o kaji’ o wo’o’ taq tzij richin nucha’ ri ütz rutzalq’omixik. (richin ri ruka’n, rox rupalib’äl)==
 
==Nutzalq’omij k’utunïk ri k’o kaji’ o wo’o’ taq tzij richin nucha’ ri ütz rutzalq’omixik. (richin ri ruka’n, rox rupalib’äl)==
Línea 116: Línea 118:  
Tab’ana’ utzil tajuch’u’ ri ti tzij ri nutzalq’omij ri k’utunïk. Takanoj chupam ri jun ka’i’ oxi’ taq tzij k’o chi rij ri k’utunïk ri rutzalq’omixik.
 
Tab’ana’ utzil tajuch’u’ ri ti tzij ri nutzalq’omij ri k’utunïk. Takanoj chupam ri jun ka’i’ oxi’ taq tzij k’o chi rij ri k’utunïk ri rutzalq’omixik.
   −
:1. Janipe’ taq chikopi’ yetzijon chupam ri ti lema’.
+
#Janipe’ taq chikopi’ yetzijon chupam ri ti lema’.
:Ka’i’
+
#:Ka’i’
:Oxi’
+
#:Oxi’
:Kaji’
+
#:Kaji’
:Owo’o
+
#:Owo’o
:Waqxaqi’.
+
#:Waqxaqi’.
 +
#¿Akuchi’ nrajo’ nb’e wi ri ti umü?l
 +
#:Pa b’ey
 +
#:Pa k’ayib’äl
 +
#:Pa juyu’
 +
#:Pa q’ayïs
 +
#¿Achike’ xub’än ri utiw toq xrïl ri umül?
 +
#:Xanimäj
 +
#:Xroqotaj
 +
#:Xoq’
 +
#:Xwa’
 +
#:Xloq’on
 +
#¿Achike xuk’äq ri umül pa ruchi’ ri utiw?
 +
#:Jun si’
 +
#:Jun ab’äj
 +
#:Jun wäy
 +
#:Jun päk
 +
#:Jun tura’s
 +
#¿Achike xub’ij ri utiw chi re ri umül?
 +
#:Yatintïj
 +
#:Yatinq’etej
 +
#:Yatinqüm
 +
#:Yatinsa’
 +
#:Yatinchäp
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
   −
:2. ¿Akuchi’ nrajo’ nb’e wi ri ti umü?l
  −
:Pa b’ey
  −
:Pa k’ayib’äl
  −
:Pa juyu’
  −
:Pa q’ayïs
  −
  −
:3. ¿Achike’ xub’än ri utiw toq xrïl ri umül?
  −
:Xanimäj
  −
:Xroqotaj
  −
:Xoq’
  −
:Xwa’
  −
:Xloq’on
  −
  −
:4. ¿Achike xuk’äq ri umül pa ruchi’ ri utiw?
  −
:Jun si’
  −
:Jun ab’äj
  −
:Jun wäy
  −
:Jun päk
  −
:Jun tura’s
  −
  −
:5. ¿Achike xub’ij ri utiw chi re ri umül?
  −
:Yatintïj
  −
:Yatinq’etej
  −
:Yatinqüm
  −
:Yatinsa’
  −
:Yatinchäp
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel enseñando.png|right|110px]]
   
==Nutzalq’omij, yerusöl k’utunïk ri nk’atzinej jun b’ab’ richin nsol==
 
==Nutzalq’omij, yerusöl k’utunïk ri nk’atzinej jun b’ab’ richin nsol==
 
''Responde preguntas que requieren más de una oración.''
 
''Responde preguntas que requieren más de una oración.''
Línea 191: Línea 190:  
Toq ma Max xuna’ rub’anon chik k’üch. Wakami, xub’ij, k’o chi rïn nwilij wi’_ xuch’öb’. Man k’ayew ta. Xb’e ruyon chuqa’ xik’anel man jun achike xrïl ta, xik’o ri ramaj nik’äm.  
 
Toq ma Max xuna’ rub’anon chik k’üch. Wakami, xub’ij, k’o chi rïn nwilij wi’_ xuch’öb’. Man k’ayew ta. Xb’e ruyon chuqa’ xik’anel man jun achike xrïl ta, xik’o ri ramaj nik’äm.  
   −
Ri k’üch ma Max xtzolin pe xub’ij chi re ri k’üch achin _chi man jun ütz ta chuqa’ ri achin k’üch xub’ij ütz k’a. Ütz nab’än jun b’ey chik achin, chuqa’ awetam chik achike nab’än, xub’ij tuya’ oxi’ sur. Rija’ xub’än. Jun b’ey chik ma Max. Wakami ma Max xub’ij jantape’ k’o chi yasamäj toq man jun chik xkatikïr nab’än jun chik samaj.
+
Ri k’üch ma Max xtzolin pe xub’ij chi re ri k’üch achin _chi man jun ütz ta chuqa’ ri achin k’üch xub’ij ütz k’a. Ütz nab’än jun b’ey chik achin, chuqa’ awetam chik achike nab’än, xub’ij tuya’ oxi’ sur. Rija’ xub’än. Jun b’ey chik ma Max. Wakami ma Max xub’ij jantape’ k’o chi yasamäj toq man jun chik xkatikïr nab’än jun chik samaj.<ref>Edgar Oswaldo Armira Jacobo, 16 años, 4to. Mag. E.N.B.I. Nim Naoj, Barrio el Güite, San Martín Jilotepeque, Chimaltenango
<ref>Edgar Oswaldo Armira Jacobo, 16 años, 4to. Mag. E.N.B.I. Nim Naoj, Barrio el Güite, San Martín Jilotepeque, Chimaltenango
   
Poesía y cuentos infantiles. Formando el semillero de Escritoras y escritores mayas</ref>
 
Poesía y cuentos infantiles. Formando el semillero de Escritoras y escritores mayas</ref>
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(114).png|center|350px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(114).png|center|350px]]
Línea 271: Línea 269:     
_Ütz k’a _ xcha’ ri jun chik ala’. Xapon ri jun ch’ich’, xejote’ el ri xtani’ chuqa’ ri ka’i’ alab’oni’, xpe ri jun ala’ xupalib’ej raqän rachib’il, ri jun chik xub’ij:  
 
_Ütz k’a _ xcha’ ri jun chik ala’. Xapon ri jun ch’ich’, xejote’ el ri xtani’ chuqa’ ri ka’i’ alab’oni’, xpe ri jun ala’ xupalib’ej raqän rachib’il, ri jun chik xub’ij:  
_¡Voz kwent con mi waqän!
+
_¡Voz kwent con mi waqän!<ref>Xtz’ib’an: tijonel Miram Pixtun Monroy, Aj San José Nacahuil, Antología Kaqchikel CLK-ALMG</ref>
<ref>Xtz’ib’an: tijonel Miram Pixtun Monroy, Aj San José Nacahuil, Antología Kaqchikel CLK-ALMG</ref>
      
'''Ri te’ej'''  
 
'''Ri te’ej'''  
Línea 296: Línea 293:  
Niwachin chi kaj,
 
Niwachin chi kaj,
 
Yatwär chi rukojol
 
Yatwär chi rukojol
Ri sutz’ richin yatuxlan.
+
Ri sutz’ richin yatuxlan.<ref>Xtz’ib’an: Tijonel Celia Mauricia Morales Sacuj, Aj San Andrés Semetabaj, Antología Kaqchikel CLK-ALMG</ref>
<poem>
+
</poem>
<ref>Xtz’ib’an: Tijonel Celia Mauricia Morales Sacuj, Aj San Andrés Semetabaj, Antología Kaqchikel CLK-ALMG</ref>
+
 
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(120).png|center|350px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(120).png|center|350px]]
   Línea 307: Línea 304:  
Jun q’ij xumestaj rachib’äl xb’ech’o pe achi’el tukür, ke ri’ ri palamax xkinab’ej chi man palamax ta, xkelesaj pe pa ri kochoch, xkich’äy. Ke ri’, ri tukür xtzolin kik’in rachib’il, man xketamaj ta ruwäch ruma ri rachib’äl jun wi, man xkajo’ ta nk’oje’ kik’in.
 
Jun q’ij xumestaj rachib’äl xb’ech’o pe achi’el tukür, ke ri’ ri palamax xkinab’ej chi man palamax ta, xkelesaj pe pa ri kochoch, xkich’äy. Ke ri’, ri tukür xtzolin kik’in rachib’il, man xketamaj ta ruwäch ruma ri rachib’äl jun wi, man xkajo’ ta nk’oje’ kik’in.
   −
Wakami ri tukür manaq rochoch chuqa’ majun najowan richin.
+
Wakami ri tukür manaq rochoch chuqa’ majun najowan richin.<ref>Ruma k’a ri’ man jub’ey tarayij jun chik ab’anikil.
<ref>Ruma k’a ri’ man jub’ey tarayij jun chik ab’anikil.
   
Tijonel Xtz’ib’an: Miriam Pixtun Monroy, Aj San José Nacahuil, Guatemala, Antología Kaqchikel CLK-ALMG</ref>
 
Tijonel Xtz’ib’an: Miriam Pixtun Monroy, Aj San José Nacahuil, Guatemala, Antología Kaqchikel CLK-ALMG</ref>
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(121).png|center|350px]]
 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(121).png|center|350px]]
Línea 318: Línea 314:  
Jun tokaq’a’ xkichäp b’iyajinem, chi e ka’i’ kik’wan taq kisamajib’äl; k’a te’ xkitz’ët jun ti wuch’ xuramij kib’ey, rije’ xkichojmij ki’ richin nkikamisaj, pa jun ti ramaj xekowin na chi rij ri ti wuch’. Ri ti chiköp xtzaq pan ulew, k’a te’ xkak’axaj jun ch’ab’äl nch’o pe chi ke: _ay, ay, xitz’ila’ ri nutz’i’_ ncha’ ri jun achi chi ke, _wakami kixb’iyin chi iwochoch, we mani yixinjüb’ el chi che’, we mani nq’axaj ri nukej chi wij. Ri achi’a’ xkichäp el anin, xetzeqelib’ëx k’a el rik’in ri kej. Toq xe’apon chi kochoch yeseweloj ruma kosïk, chuqa’ kixib’in ki’.
 
Jun tokaq’a’ xkichäp b’iyajinem, chi e ka’i’ kik’wan taq kisamajib’äl; k’a te’ xkitz’ët jun ti wuch’ xuramij kib’ey, rije’ xkichojmij ki’ richin nkikamisaj, pa jun ti ramaj xekowin na chi rij ri ti wuch’. Ri ti chiköp xtzaq pan ulew, k’a te’ xkak’axaj jun ch’ab’äl nch’o pe chi ke: _ay, ay, xitz’ila’ ri nutz’i’_ ncha’ ri jun achi chi ke, _wakami kixb’iyin chi iwochoch, we mani yixinjüb’ el chi che’, we mani nq’axaj ri nukej chi wij. Ri achi’a’ xkichäp el anin, xetzeqelib’ëx k’a el rik’in ri kej. Toq xe’apon chi kochoch yeseweloj ruma kosïk, chuqa’ kixib’in ki’.
   −
Re tzijonem re’ nuk’üt chi qawäch chi konojel ri chikopi’ k’o kajawal, ke k’a chuqa’ ri’ k’o kajawal ri juyu’.
+
Re tzijonem re’ nuk’üt chi qawäch chi konojel ri chikopi’ k’o kajawal, ke k’a chuqa’ ri’ k’o kajawal ri juyu’.<ref>Tijonel xtz’ib’an: Clara Alicia Ajcalón Ajcalón, Aj San Lucas Tolimán, Antología Kaqchikel CLK-ALMG</ref>
<ref>Tijonel xtz’ib’an: Clara Alicia Ajcalón Ajcalón, Aj San Lucas Tolimán, Antología Kaqchikel CLK-ALMG</ref>
+
 
 +
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(122).png|center|350px]][[Categoría:Comunicación y Lenguaje]] [[Categoría:Educación Bilingüe]][[Category:Book:Nuestro_idioma_en_la_escuela_-_Kaqchikel]]
    
==Referencias==
 
==Referencias==
  −
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Kaqchikel p(122).png|center|350px]]
 
30 170

ediciones