Ukejta’rir e pejksaj jun Lectura (Comprensión lectora)

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (125).png|right|250px]]
{{DISPLAYTITLE:Ukejta’rir e pejksaj jun Lectura-(comprensión lectora)}}
__TOC__

==Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x:==
#E maxtak una’tob’ tuk’a war upejkob’. E ajkanwa’r uk’ub’se xe’ war pejku’t. 
#Utajwi uyokir e ub’syaj xe’ ache’na takar, tama xe’ war upejku’t.

== ==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Lectura-comprensión lectora 

E Pejksyaj tara uyub’i ak’anpes chuchu’ numerob’ xe’ anumuy, nakpat ache e ub’syaj taka e ajkanwa’rob’.
 
Ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaj k’ani twa’ akanse e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ upejkob’ e numerob’. 

Inb’utz twa’ awa’ryob’, twa’ ja’xirob’ uch’amyob’ o’ uketyob’ tu’jorob’ xe’ war upejkob’ tama e jun o’ xe’ war uyub’yob’. 

K’ani twa’ ab’ijnu jay achekta tama e b’ixirar b’an kochwa’ uk’ajti e jun te numerob’.
Inb’utz a’ronpa e ajkanwa’r twa’ ucheksu taka upya’rob’ tuk’a tuk’a ub’ijnwob’. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
Tya’ ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r war apejka inte’ numer k’ani twa’ aturb’a ab’a tamar. 

Inturan inb’ijnu jay b’an anumuy tama e b’ixirar tama e pejk jun xe’ inche.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (126).png|center|200px]]

'''Kochwa’ ak’ajtmayanob’ ani ixni’x''' 

Che a’yi ixni’x tya’ ak’ajtmayanob’ ani, a’xin e tata’b’irob’ awara’rob’ twa’ e pixamb’ir, tya’ ak’otob’ chenob’ ani, Kochwa’ turo’x, inb’utz, wa’r inte’ ak’ajn ira, turen, chenob’ e ajyum otot; aka’y o’jronob’. Ti’n ixto asub’arir ne’t cha’yi e utata’ e ijch’ok, tarye’n insub’ari nib’a taka niwojroner; aaaa’ o’ b’an; war inwira inte’ o’rak’ab’ yi inte’ o’rayok, war inb’ijnu jay ach’amye’n tu’jam apya’rir, ya’to inb’ijnu cha’yi e ajyum otot.

K’anto inxin u’nb’i taka nipya’rob’, ejk’arto’ wate’t, tya’ warix amaxya’n. 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (127).png|right|350px]]
Inyajrix k’otoy taka uyojroner, Kochwa’ turo’x cha’yi e ajwara’, aaaa’, ne’t ajchi’, ne’n inb’ajr, war iwar inyo’pa ta nipatna’r, ma’ni ja’x intran e k’opot, ajk’une’n wa’kchetaka inlok’se nipatna’r cha’yi e winik, o’ b’an ka. Ne’n tarye’n tamar taka nixanb’ar cha’yi, o’ b’an ka ojron e ajyum otot, kochwa’ inwarye’t niwijch’ok chuchu’to yi ne’t nojta’ winiketix.

K’anto o’njron taka nipya’r, tuk’a che tama xe’ war ak’ajti, ya’to wate’t ejk’ar k’anto inxin u’nb’i tuk’a ub’ijnu.

Inyajrix sutpa k’otoy tu’yotot e ijch’ok, kochwa’ turo’x? Inb’utz chob’ a’yi e ajyum otot. Ne’n tarye’n inyajrix tamar taka yar e xanb’ar xe’ war inche, aaaa’ o’ b’an ka, ojronenix taka yar nipya’r yi niwijch’ok cha’yi e tata’b’ir, che a’yi uyub’i, atza’y yar e winik cha’yi; ejk’ar wate’n taka e b’ujk, twa’ ichoki takaren. 

Tama inte’yx ajk’in uk’eche ub’ujk twa’ e ijch’ok, yixto yaja’ upejka uwijch’ok twa’ a’jk’una e b’ujk ulapi.
 
Into’ cha’yi a tata’b’ir; inwajk’e’t o’rnik’ab’ ak’eche, achojb’i’k inb’utz, tarixto turu ani takaren ma’tuk’a manb’anir unumse ub’a, uch’ab’u ani upa’ war ink’uxi, ma’chi twa’ ache tzajtzaj niwijch’ok, ayanto’ utata’ tu’pater, ak’ani me’yra kochwa’ ne’n ink’ani. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
'''Inpatna ta nyo’tot :''' 

Ink’ajti twa’ nitatob’ o’ ninoyob’ twa’ uk’ajtyob’ takaren inte’ numer xe’ ja’xirob’ una’tob’. 

Nakpat intz’ijb’a ta nijun uk’ab’a’ e k’ajtsyaj xe’ k’ajna ta nyo’tot, inb’ijnu tuk’a k’ani uya’ryo’n, incheksu taka ni we’t ajkanwq’i yi inme’ynes ub’an.

==Uya’re kochwa’ u’t e ub’syaj xe’==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Responde preguntas directas de respuesta simple 

Tara k’ani twa’ o’yb’i taka e ajkanwa’r kora ub’syaj twa’ ja’xirob’ uk’ajtyob’ tuk’a.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
Tara ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r uk’ani twa’r awa’re kochwa’ kochwa’ e ub’syaj xe’ uche e ajkanseyaj takare’t.
*¿Tuk’a uk’ajti e pejsyaj xe’ ache tama e jun? 
*¿ Tya’ ani turu? 
*¿Kochwa’ numuy? 
*¿Tuk’ot i’xin?

'''E xiximay''' 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
Tama inte’ nojk’in xe’ ache’na, tama uyajk’inir e winal julio, a’rena mukur nojk’in, tama, ma’chi uk’anyob’ twa’ amorojk’i e pak’ab’ob’. 

umen xe’ maja’x me’yra tuk’a k’ani aturb’ana; ajrer taka inte’ armur sa’, b’an jo’te’ucha’k’ar tumin, ujtz’ub’, cha’wojr maksa’, uch’ab’ob’ inkojt nixi’ pa’, upotz’yob’ tama e sa’, uwab’ob’ tama u’t e cha’ tya’ ache’na e juch’. 

Yixto aka’y ub’utz’ob’ tuno’r u’t e cha’, uti’ e k’ajk, o’r e ch’ujb’en, e b’ejt, e armur, e b’ujr, b’an ub’utz’ob’ u’t e te’ tya’ wa’r unar yi tuno’r upat e otot, ub’utz’ob’ tuno’r e maxtak, xe’ ayan turob’ tama e otot. 

Tya’ ak’a’pa, aka’y ub’utz’ob’ ukororte’yr e narob’, twa’ tix alok’oy e Xiximay makwi’r e Otot; e ixiktak pakaxpat pakaxpat alok’ob’ yi e winikob’, war ub’utz’a’ unuk uyokob’ e ixiktak; kora kora uyujku e b’utznib’ tama uti’ e b’i’r tya’ war a’xyob’ e ixiktak pakaxpat e ixik yaja’. 

B’an uchob’, ub’ijnusyajob’, b’an kochwa’ e’ra e Xiximay war alok’esna makwi’r e otot, war ak’ayna ak’ejcha alok’oy najtir.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (130).png|center|250px]]

'''Inpatna nib’ajner:''' 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
Inpejku’t e ub’syaj yi inwajk’u nib’ijnusyaj tamar.
 
*a).¿Tuk’at tzakarna ixin e Xiximay umen e winik? 
*b’).¿Tya’ ani turu e Xiximay? 
*ch).¿Tuk’a e Xiximay? 
*ch’).¿Kochwa’ k’a’pa lok’ob’ e ixiktak tya’ war ab’utz’ena uyokob’?

==Tara e ajkanwa’r una’ta ti’n uyarob’ir e ub’syaj xe’ ukojko uxte’ arob’ir==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Responde preguntas de selección múltiple con 3 distractores. (Nivel I) 

Tara k’ani twa’ akanse e ajkanwa’r twa’ uyajk’u uyokir e ub’syaj xe’ uxte’ uyokir ukojko.
 
K’ani twa’ atz’ijb’a inb’utz twa’ e maxtak una’tob’ uyajk’ob’ kochwa’ uya’rob’ir tu’jam e mojr. 

Chen e ub’syaj taka chan o’ jote’ uyokir ub’an, ejma’r ja’xtaka chekta taka uxte’ uyokir e ub’syaj. 

E’ra ache’npa twa’ awira jay e ajkanwa’r ma’chi asatpa yi war akano inb’utz. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
Tama e ub’syaj xe’ awajkanseyaj uche takare’t uk’ani apojro tama e uxte’rti arob’ir ti’n xe’ inb’utz twa’ awa’ru’t o’ axab’i, b’an kochwa’ uk’ajti e ajkanseyaj.

'''E ojroner ch’orti’ la’r taka e onya’n tz’ijb’a’r twa’ e onya’n pak’ab’ob’ mayob’''' <ref> Ajtz’ijb’: Kerry M. Hull</ref>

E ojroner Ch’orti’ ja’x inte’ uyojroner tama uk’ab’a e ojroner xe’ uk’ab’a’ e Wati’xk’in Ch’olano.
 
Tama e “ujamir” e Ch’orti’ ma’tuk’a me’yra e pak’ab’ob’ xe’ una’to’b’ kochwa’ e ojroner Ch’orti’ ja’x e ojroner xe’ la’r taka me’yra e ojroner xe’ uk’anpesob’ ani e o’nya’n pak’ab’ Mayob’, xe’ utz’ijb’ob’ ani e o’nya’n tz’ijb’a’r (jeroglificos). 

Xe’ wartokto akano tama uyojroner Mayob’ uchekswob’ ke’ e ojroner Ch’orti’ ayan me’yra ula’rir taka e ojroner xe’ katajwi tama e onya’n tz’ijb’a’r xe’ tz’ijb’ab’ir tama e tunob’ e o’nya’n chinamob’ kochwa’ Kopan, Tikal.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (133).png|center|350px]]

Uyub’i kawirse ke’ ayan ucheksuna’r “gramatical,” “fonológica” yi e “lexical” ke’ e ojroner Ch’orti’ ja’x xe’ la’r taka e ojroner twa’ e o’nya’n tz’ijb’a’r. 

Ka’xin kaka’y kawira kora kora e ojroner xe’ la’r tu’jam e Ch’orti’ yi e o’nya’n tz’ijb’a’r (iran ente’yx u’t e jun twa’ awira e o’nya’n tz’ijb’a’r). 

Kochwa’ e’ron taka e chuchu’ umojrir e ojroner ira tama e o’nya’n tz’ijb’a’r, ayan me’yra e ojronerob’ xe’ la’r tu’jam e cha’te’ ojronerob’. 

Tama umojrir e ojronerob’ ira tara, uyub’i kana’ta ub’an ke’ e ojroner tama e onya’n tz’ijb’a’r maja’x inte’ ojroner Yukatekano. 

Kochwa’ inte’ irseyaj, e ojroner “ti’” tama e onya’n tz’ijb’a’r uk’ani uya’re “boca” tama e nakpat ojroner, yi tama e ojroner Yukateko e ojroner twa’ e “boca” ja’x e “chi’”. 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (134).png|right|250px]]
E ojroner “t’ab’ay” tama e Ch’orti’ xe’ uk’ani uya’re “subir” tama e nakpat ojroner, matuk’a ayan koche’ra tama e ojroner Yukateko. 

Uk’a’pa’rir e ojroner xe’ ta’k’wan tama uwi’r e ojroner “t’ab’” xe’ ja’x –ay ayantaka tama e ojroner Ch’orti’.
 
Matuk’a uk’a’pa’rir e ojroner koche’ra tama e mojrob’ ojronerob’ Mayob. B’an ixto ya’ e Ch’orti’ la’r me’yra taka e o’nya’n tzi’jb’a’r.

Ayan yajrir tya’ e pajrb’ir “escenas” tama e o’nya’n tunob’ uwirsyo’nob’ unojk’in e b’ajxan tata’noyob’. “b’an e’ra,” tama e Noj Tun (estela) 1 twa’ uchinam xe’ uk’ab’a’ Ixlu uwirsyo’n inte’ winik xe’ wa’wan taka cha’te’ ch’u’rirob’ (dioses) tu’jor.
 
E ch’u’rirob’ ira ukojkob’ inte’ uwirsenib’, inte’ uk’ab’a’ “k’in” yi ente’ “ak’ab’a’,” o “akb’ar” tama e Ch’orti’.
 
Into, ja’xirob’ e ch’u’rirob’ twa’ e k’in yi e ak’b’ar. Tu’ xoyojk’ir e ch’u’rirob’ ira ayan me’yra e ch’ujrje’yob’ xe’ uya’ro’n ke’ aturanob’ tama e tokar, o’ tama ujam e ja’. B’an koche’ra uyub’i kawira ke’ utwa’chir e Ch’orti’ utakryo’n twa’ kana’ta xe’ war anumuy.
 
B’ajxan, e ajniromob’ Ch’orti’ ya’xix ojronob’ tama e xoyoyoj xe’ tya’ch wa’r chekerto tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’. B’an kocha’ e’ra: e ajniromob’ ojronob’ koche’ra.


'''A’syob’ watob’ xoyojk’ir te Katata’ (Dios), tamar uxoyojk’ir te Katu’ (Reyna)''' 

E ajniromob’ Ch’orti’ uk’ajtyo’b’ kochwa’ e ma’b’anb’anob’ nawalob’ a’syob’ tama e xoyoyoj ak’ajna xe’ ayan tuxoyojk’ir e k’in yi e katu’. 

Ente’yx ajnirom uk’ajtye’n: “E Katata’ ch’a’r te '''xoyojk’ir.''' Ayan e Katata’ war ajchi a’tesna.”

Kochwa’ ana’tantz’a me’yra tama e turer Ch’orti’, tya’ cheker e xoyoyoj tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’, che ke’ “war atesna” tamar, kochwa’ uya’re e ajnirom ak’ajna.
 
Jay e Katata’ K’in yi e '''xoyojk’ir''' Katu’ war a’tesnob’ tama uxoyoyoj e ja’ tama utwa’chir e Ch’orti’, b’ajk’at uyub’i kak’anpes e na’tanyaj ira twa’ kacheksu xe’ war anumuy tu’jor e Noj Tun 1 twa’ e chinam xe’ uk’ab’a’ Ixlu ke’ ne’n inchijchi b’ajxan. 

Tara ub’an e Katata’ K’in yi e '''xoyojk’ir''' Katu’ wa’rob’ tama u’t e k’in makb’irob’ umen e ch’ujrje’yrob’.

Tama e onya’n tz’ijb’a’r tu’yejtz’er e “imagen” ira, e “verbo” xe’ cheker tara apejkna u’t “a’ti”, o “bañar” tama e nakpat ojroner. 

E Ch’ortyob’ chob’ ke’ tya’ cheker e xoyoyoj tu’xoyojk’ir e k’in yi e katu’ ja’x inte’ irseyaj xe’ k’ani ak’axi e jaja’r. 

Ayan inyajr tya’ inte’ ajnirom uk’ajtye’n koche’ra: “E Katata’ war a’tesna, K’ani ak’axi e jaja’r.” 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (136).png|right|300px]]
Tama e onya’n tz’ijb’a’r xe’ cheker tu’yejtz’er e “imagen” ira nakpat uk’ab’ob’ e k’in yi e katu’ katajwi uk’ab’a’ e Chaahk, '''xoyojk’ir''' (el dios) e jaja’r, xe’ uwirsyo’n ke’ Kochwa’ uyub’i kawira, utwa’chirob’ e Ch’orti’ ukojko’b’to me’yra tama e onya’n k’ub’esyaj ira. 

E ojroner Ch’orti’ ma’chi twa’ uxeb’e u’t. 
Atujri me’yra e Ch’orti’ ub’an tu’nak’u’t e ajkanseyajob’ najtirob’ xe’ war ukanyob’ e ojronerob’ Mayob’.
 
War ab’orob’ ajk’in ajk’in e pak’ab’ob’ najtirob’ xe’ k’ani ukanyob’ e Ch’orti’ b’an taka ke’ ja’x e ojroner xe’ la’r taka e ojroner xe’ uk’anpesob’ ani e onya’n Mayob’ chi’ a’chpob’ ani e nojta’ ototob’ xe’ inb’utz uwirna’r. 

E onya’n Mayob’ ukojkob’ me’yra una’tanyaj yi inb’utz inb’utz u’t utwa’chirach. E onya’n tata’b’irob’ Mayob’ ira ja’x e unoyob’ e pak’ab’ob’ Ch’ortyob’. 

“Este es una razón más que la gente Ch’orti’ tiene que ser muy orgullosos del idioma Ch’orti’ y la cultura Ch’orti’ y trabajar con toda fuerza para no sólo conservarlos pero hacerlos abundar”.<ref> (Kerry, 2003) </ref> 

<div style="clear:both"></div>
'''Inpatna taka niwajkaseyaj :''' 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
*Kak’ajti twa’ upejka e k’ajtsaj xe’ turu tichan, nakpat kapejku’t no’n 
*Kapejk’ik e ub’syaj xe’ tz’ijb’ab’irob’ ejmar yi kaxab’i’k e arob’ir xe’ kana’ta inb’utz tama e ojroner xe’ kapejki’x, jay ayan tuk’a ma’taka ana’ta kochwa’ twa’ ache ub’in taka awajkanseyaj. 

*¿Kochwa’ uk’ab’a’ e winik xe’ ucheksu e ojroner ira takaron? 

::Fermín Luceta 
::Kerry M. Hull 
::Juana Pérez 

*¿ Tama tuk’a tar tz’ijb’ab’ir una’tanyaj e o’nya’n mayob’? 

::jun 
::ma’tuk’a tar 
::tun 

¿Tuk’a ojroner uk’anpesob’ e o’nya’n pak’ab’ tara tya’ turo’n?

::xinka 
::yukateko 
::ch’orti’ 

¿ Tya’ e k’in yi e katu’ makb’irob’ umen e ch’ujrje’yrob’ e o’nya’n pak’ab’ chenob’? 

::war a’ti 
::war awayan 
::war ak’aywi

==E ajkanwa’r uyajk’u uya’rob’ir e ub’syaj xe’ uk’echi’x noj ub’ijnusyaj==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Responde preguntas que requieren más de una oración 

Tara erer twa’ apejka inte’ k’ajtsaj takarob’, nakpat oyb’i jay kepta tu’jorob’, jay ayan tuk’a ub’ijnwob’, k’ani twa’ awira jay e ajkanwa’r war uk’ajti inb’utz uyojroner. 

Nakpat e patna’r ira aren e maxtak twa’ upojro inte’xy k’ajtsaj yi tz’ustaka twa’ aturanob’ upejkob’, twa’ akanwob’ upejkob’ e junob’ taka unak’u’tob’ taka, ajk’un inte’ jamir twa’ uchob’ inb’utz. 

Tara uyub’i ache e noj ub’syaj taka e ajkanwa’r tya’ ja’xir, uk’ani twa’ uk’ajti noj uyokir. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
E ajkanwa’r ukani uyajk’u uya’rob’ir e ub’syaj xe’ ache’na takar. 

Ukani uyajk’u ub’ijnusyaj ta’inte’ ub’syaj xe’ ache’na.


'''E mukmayaj''' 

Tya’ achamay inkojt winik, ya akay uyatesnob’. Yixto uya’tesob’ yi akay ub’asyob’, uchob’ taka ub’asb’irob’, ukojkob’. B’an ixto, war ache’na yar e pa’ twa’ awe’sena e pak’ab’ xe’ k’otob’. 

Asakojpa inte’x ajk’in awe’sena inyajrix e pak’ab’ xe’ asakojpob’ e orajk’in ak’ejcha a’xin ta mukmayaj tya’ a’xin amujka e ajchamer, taka yar e wya’r.
 
E’ra ja’x taka ti’n xe’ war upajnyob’ e ch’en, tya’ a’xin amujka e ajchamer. 
B’an ani uchob’ e onya’n pak’ab’ te morwa’rob’, e’ra chekerto’ ache’na kochwa’ yaja’.
 
Aka’y ache’na ub’an e k’ajtsyaj twa’ e katata’ uch’ami tu’t k’in tya’ ak’otoy b’orom ajk’in asutpa akojkna umen upya’rob’, ache’n e b’ak’atpa’, yi e sa’ jay ma’ e kajwe’ aturb’ana tama e k’ajn we’nib’ yi akay apujka tya’ ak’a’pa e k’atsyaj tu’t e Katata’ taka e pak’ab’ xe’ k’otob’ tu’yotot e pak’ab’ xe’ chamay. 

Tya’ war akojkna e chamen e pak’ab’ ti’n xe’ ak’otoy uk’eche, yar u’t e b’u’r, u’t e ixim, atz’am, sakchi’, e chab’ twa’ ayajra tama e kajwe’, u’t e k’ajk twa’ awab’na.
 
Ti’n warix ak’otoy takar yar uk’ajk, war uwab’u tya’ ch’a’r e ajchamer. 

Tuno’r ani ache’na, e k’ajyer ira ma’chi kawakta ti kamorwa’r, b’anto ache’na, aturb’ana e k’ujtz tu’jor e we’nib’, ti’n xe’ uyusre achamri uch’ami, e’ra uchob’ ani twa’tix ma’chi awayanob’. 

Yi e ixiktak war uyustob’ e wya’r twa’ upukyob’ taka e ajkojsanob’.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
'''Patna’r:''' nakpat tya’ apejki’x ajun kone’r k’ani twa’ awaru’t e ub’syaj xe’ achekta ejmar, k’ani twa’ ache ab’ajner. 

*¿Kochwa’ ache’na e mukmayaj ta morwa’r?
*¿Tuk’ot atesna yi ache’na e kojksaj te chamen pak’ab’? 
*¿Tuk’a twa’, tya’ a’xin amujka inkojt chamen pak’ab’ ak’ejcha tuno’r ub’ujk, uxanab’ yi tuno’r xe’ uk’anpes ani tya’ b’ixir? 
*¿Inb’utz ka ache’na e mukmayaj oni’x?.

==Uch’ami e ojroner xe’ tz’ijb’ab’ir==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Comprende y sigue instrucciones escritas 
K’ani twa’ awajk’u a’xin uyokir e patna’rob’ xe’ twa’ ache’npa. 

K’ani twa’ ach’ujku jay tuno’r e ajkanwa’r war uch’amyob’ e ojroner xe’ war awajk’u. 

Ajk’un taka inte’ janb’ya’rir tuno’r uyokir e kanwa’r twa’ e maxtak una’tob’ tuk’a twa’ uchob’.
 
Yaj ayan awira ke’ ayanto e maxtak xe’ ma’taka war uch’ami e uyokir e ojroner, sutpen ak’ajti takarob’. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
Uk’ub’se uyokir ojroner xe’ ajk’una tama inte’ kanseyaj.
 
Ub’in taka inte’ janb’ya’rir tuno’r xe’ e ajkanseyaj war uk’ajti twa’ ana’ta tuk’a twa’ ache. 

Jay ayan tuk’a, ma’taka ketpa ta jor sutpen o’yb’i taka awajkanseyaj. 

Una’ta uche tuno’rxix xe’ a’rena umen e ajkanseyaj.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (142).png|center|250px]]

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
'''Patna’r:''' taka nipya’rob’, kach’ujku e me’ynob’ xe’ achekta ejmar. Nakpat katz’ijb’a ti kajun xe’ kab’ijnu.

<center>
<gallery widths=200px heights=200px style="clear:both">
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (143).png
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (143.1).png
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (143.2).png
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (143.3).png
</gallery>
</center>

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
'''Ko’jron tamar yi kawaru’t tuk’a:''' 

*¿Tuk’a k’ani uya’ryo’n e inte’ inte’ me’ynob’ irob’? 
*¿Ayan tya’ kawira e ojronerob’ ira taka e me’ynob’ yi tuk’a b’ijnusyaj uyajk’o’n?. 
*¿Tuk’a twa’ inb’utz uk’ub’sena’r ojroner xe’ kapejka? 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
'''Nib’ajner:''' 

'''Inpejka taka inte’ erachir e ojroner xe’ achekta ejmar:'''

<div style="color:#000; border:solid 3px #cecece; width:80%; margin:2em auto 2em auto; border-radius:5px; padding:5px;">
'''Arob’syajir''' 

Twa’ tuno’r e pak’ab’ob’ te morwa’r ira, kawaryo’x ke’ tama e jo’ ajk’in a’xin ache’npa inte’ xekmayaj twa’ tuno’r e b’ik’it maxtak xe’ ukojkob’ inte’ ujab’ yi jo’te’ jab’ob’, a’xin aturb’ana e xek’mayaj tu’pater e nichirmok yi te otz’ner ojob’.
</div>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
'''Kone’r inwaru’t e ub’syajob’ ira'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]

*Chi twa’ e ojroner ira? 
*Tuk’a uyaryo’n e ojroner ira? 
*Tya’ twa’ ache’npa e xek’mayaj? 
*Chi uyeb’ta e ojroner ira? 

'''Inpatna nib’ajner:''' Tzijb’an e ojroner ira tajun yi chen mojrix arob’syaj twa’ ikano kochwa’ ache’npa, nakpat awirse awajkanseyaj yi pejken tu’t e mojr apya’rob’. 

'''Ta nyo’tot:''' 
Tama inte’ intajch jun intz’ijb’a inte’ arob’syaj xe’ twa’ uwira nipya’rach ta nyo’tot. 

Ink’ajti taka nitata’ twa’ uyajk’e’n inte’ '''arob’syaj''' twa’ e ajkanseyaj ne’n intz’ijb’a ta nijun yi tya’ ink’otoy ta nikanwa’r inpejka tu’t e kanseyaj.

==E ajkanwa’r uk’ajti kochwa’ u’t e pak’ab’ xe’ ak’ajna ta inte’ k’ajtsaj==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Establece características del personaje principal de un relato 

K’ani twa’ awira, jay e ajkanwa’r una’ta ti’n xe’ ujorir uk’ab’a’ xe’ ak’ab’ajsenpa tama inte’ numer 

K’ajti’k inte’ k’ajtsyaj twa’ e ajkanwa’r uya’re ti’n ujorir e k’ab’ob’ xe’ ak’ajna tama inte’ numer. 


[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
K’ani twa’ ana’ta chi chi e b’ajxan k’ab’ob’ xe’ achekta tama inte’ k’ajtsaj o’ numer. 
Twa’ ana’ta ti’n ujorir e k’ab’ob’ xe’ ak’ajna ta inte’ numer k’ani twa’ apejka inyajr o’ cha’yajr e tz’ijb’ayaj.

'''E Ajkojk wakax''' 

Ta inyajr inkojt, ajkojk wakax, ajk’in ajk’in ani at’ab’ay ta witz’ir twa’ uwe’se uwakax, tama e ch’uyujk’inix, asutpa tu’yotot , a’rwob’ uwakaxob’ , yi umaki’ tama uchikero. 

Ta inyajr tya’ war uwe’se uwakaxob’, wa’n tama e witzir xe’ me’yra nojta’ uwa’tar , yi tarex kay a’ru: 

- Ojy!, Ojy! ¡takrenen! E b’oj k’ani uk’uxi niwakaxob’; e winikob’ xe’ turob’ ta chinam ajner taka t’ab’ob’ ta k’opot.
 
Uk’echob’ e tunob’ yi e tyob’ twa’ ukorpesob’ e ajkok, taka uwakax. Tya’ k’otob’, chektob’ uwirob’ ke’ ajkojk wakax intaka ojron, e b’ojb’ ma’chi k’otoy.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (147).png|center|320px]]

B’an uche cha’yajr, e pak’ab’ intaka at’ab’ob’, tamar taka ke’ b’ojb’ ma’chi ani ak’otoy. 

Ta inte’yx ajk’in, ta chinam cheker kora arwa’r, te ajkojk wakax: 

¡Ojy!— ¡Ojy!, ¡takrenen kora! ¡ e b’ojb’ uk’uxi niwakaxob’!, e’ra e’rach ixtoya!.
 
Tama e ajk’in yaja’ ma’majchi t’ab’ay twa’ atakarna: tuno’rob’ ub’ijnwob’, kochwa’ e winik yaja’ intaka uyusre a’si takarob’. 

E b’oj uk’uxi inkojt wakax yi mojr uyakta k’uxem. 

E ajkojk wakax, sutpa tzajtaka tama uwakax, tamar taka xe’ k’a’pa k’ujxa. yi ma’taka tamar xe’ me’yra umajres e pak’ab’ob b’ajxan, ma’chi uk’ajti xe’ erachir taka e mojr pak’ab’.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (148).png|center|320px]]

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
'''Inpatna taka nipya’rob’''' 

Kojron tama e numer ira yi nakpat kawaru’t, e ub’syaj xe’ achekta ejmar. 

*¿Kochwa’ uk’ab’a’ e numer xe’ kapejka? 
*¿ Tuk’a arak’ ukojko ani e winik? 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
*¿ Tya’ ani uwe’se uwakax e ajkojk?
*¿Tuk’a uk’ab’a’ e arak’ xe’ uk’uxi e wakax? 
*¿Chi ujorir e k’ajtsay ira? 

'''Inpatna nib’ajner:''' 

intz’ijb’a ta nijun, e numer xe’ inpejki’x, jay ma’chi ketpa inb’utz ta nyu’t insutpa inpejku’t, nakpat intz’ijb’a e ojroner ta nijun xe’ ma’chi inna’ta tuk’a k’ani che.

==E ajkanwa’r una’ta ti’n xe’ ak’ab’ajsena nakpat ta inte’ k’ajtsaj==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Establece características de los personajes secundarios 

K’ani twa’ awira jay e ajkanwa’r una’ta ti’n e mojr k’ab’ob’ xe’ achekta nakpat e b’ajxan k’ab’ob’ xe’ ak’ab’ajsena tama inte’ numer. 

Twa’ awira jay e ajkanwa’r una’ta e nakpat k’ab’ob’ xe’ achekta aren twa’ ja’xir utz’ijb’a tama inte’ jun. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
Una’ta pejka e jun, yi uk’ajti ti’n e nakpat k’ab’ob’ xe’ achekta tama inte’ k’ajtsyaj. 

Uk’ajti tuk’a tuk’a akay anamuy taka e nakpat k’ab’ob’ tama inte’ numer.

'''E xanb’arob’''' 

Cha’kojt winikob’ axanob’ tu’jor uchijob’, utajwi ub’ob’ ta inte’ uxayjr b’i’r, inkojt a’xin ani ta chinam yi inkojt tu’morwa’r. 

Uchijob’ uloxob’ob’, tya’ utajwi ub’ob’, ta b’i’r, yi e inkojt chij a’ru: 

*¡aktanen innumuy! K’ani twa’ ink’otoy ta noj chinam wa’kchetaka. 
*Yi ne’n k’anix twa’ ink’otoy tama e otot — a’ru e inkojt. 
*Aktanen innumuy! -Arwob’ e cha’kojtob’.
 
Ixnob’ war atz’ojyob’ yi war arwob’, nakpatix k’otoy inkojt winik xe’ war ani uyub’i tz’ustaka ixtura arob’nob’: 

*Ne’n inb’ijnu xe’ ayan me’yra uneb’eyr twa’ ak’otoy wa’kchetaka, ja’x xe’ twa’ awa’n ta enxejr e b’i’r, twa’ e cha’kojtox uyub’i ixk’otoy tya’ war ixixin. 

B’an twa’ ache’npa yi e tz’ojyir o’stanpa, inkojt inkojt, uyub’i ixantes ib’i’r. Cha’yi e winik xe’ inb’ij ujor.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]] 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
Insutpa inpejku’t e numer ira 

Inturan inb’ijnu yi inwaru’t e ub’syajob’ xe’ achekta ejmar.

*¿Jay kojt pak’ab’ ak’ab’ajsenpa te numer? 
*¿Tuk’a twa’ tz’ojyob’ e cha’kojt winikob’? 
*¿Chi chi atakarsanob’ tama e numer? 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
Intz’ijb’a ta nijun e numer e ajxanb’arob’ ira yi inche inte’ me’yn xe’ ucheksu e numer. 

Intz’ijb’a e ub’syaj ira ta nijun yi inwaru’t.
 
Nakpta Inwirse nipatna’r e ajkanseyaj. 

*¿Chi takar axanob’ e ajxanb’arob’ winikob’ xe’ achekta tama e k’ajtsaj? 
*¿Tuk’a twa’ e pak’ab’ atz’ojyob’?

==E ajkanwa’r una’ta uyokir e kanwa’r tama inte’ patna’r==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Establece secuencias espaciales 

Ajkanseyaje’t uk’ani twa’ awira jay e akanwa’r uk’eche a’xin uyokir e kanwa’r tama tuno’r xe’ ne’t war akanse, jay ma’chi k’ani twa’ apojro inte’xy uyokir twa’ tuno’rob’ akanwob’, tya’ awira xe’ inb’utz war uchyob’ xe’ ne’t war akanse, aren inb’utz yar apatna’r. 

Kansen yar e b’ik’it maxtak twa’ uyustob’ inb’utz upatna’rob’ tama ukajyesna’r yi tama uk’a’pa’rir. 

Pejkan e ojronerob’ taka e ajkanwa’r yi nakpat ko’sta twa’ e maxtak ukanyob’ tuk’a ojroner a’xin b’ajxan.

 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
E ajkanwa’r ukani uyusta e ojronerob’ taka uyokir e u’t tz’ijb’arob’, ti’n ojroner a’xin b’ajxan, b’an twa’ uche tya’ uk’apes uyusta e ojronerob’. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (153).png|center|320px]]
<center>Kach’ujki’k e me’yn irob’ kochwa’ turu yi tuk’ot kochwa’ yajal.</center>

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
'''Kakanwi’k taka e ojronerob’ ira:''' 

'''E pak’ab’: a’tyob’, awayanob’, awyob’, amokranob’, akuxnob’, arwob’, achonmob’, ab’ixk’ob’, apatnob’, achwob’, atob’, apchob’.''' 

Uyub’i kache ub’an taka e u’t tzikma’r 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (154).png|center|700px]]


[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
'''Patna’r: Inb’ijnu yi inpatna nib’ajner:'''
 
Inb’ijnu tuk’a inche tama tuno’r e ajk’in yi intz’ijb’a ta nijun. 

Nakpat u’nsta tuk’a ojroner a’xin b’ajxan yi e mojr xe’ a’xin tu pat, b’an tu k’a’pa’rir. 

Sajkan kochwa’ twa’ aturb’a uk’ab’a’. 

Ya’ ak’a’pes o’sta irsen awajkanseyaj, jay ib’utz ache.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' dibujando.png|right|95px]]
'''kapatna Komon:''' 

Kacheksu taka inte’ me’yn, ta inte’ noj-jun kochwa’ achekta inte’ yar te’ tya’; akuxpa, ach’i’, ob’oro yi achamay, k’ani twa’ awa’re tuk’ot kochwa’ yaja’.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' casa.png|right|95px]]
'''Inpatna ta nyo’tot:''' 

*Intz’ijb’a ta nijun tuno’r e patna’r xe’ uche nitu’ tama tuno’r e ajk’in. 
*Nakpat o’sta a’xin tuk’a patna’r uche b’ajxan xe’ a’xin nakpat yi b’an tya’ ak’otoy uk’a’pa’rir e patna’rob’ xe’ uche. 
*K’ani twa’ acheksu tu’t apya’rob’ yi tu’twa’ awajkanseyaj twa’ awira jay war ikano.

==E ajkanwa’r una’ta uyokir e ajk’inar==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Establece secuencias temporales
 
Erer akanse kochwa’ turu jab’a’rir taka e ajkanwa’rob’ b’an kochwa’ e: 
'''Kone’r, sajmi, wartokto, e’raxix, akb’i, cha’b’i, uxi’, a’mb’i, cha’jab’i,''' yi mojrixix. E’ra inb’utz tama ayan me’yra pak’ab’ ma’chi’x uk’anpesob’.
 
Tz’ijb’an tama e tz’ijnib’te’ kochwa’ turu uyokir ajk’inar.
 
Chen kora b’ijnusyaj taka uyokir e ajk’inob’, twa’ e ajkanwa’r una’ta kochwa’ ak’anpespa. 

K’ajtin taka e ajkanwa’r inte’ numer tya’ aro’npa tuno’r ojronerob’ xe’ kachekswi’x tichan. 

Uyub’i awakta e patna’r ub’an, twa’ uyub’yob’ taka utatob’ mojrix uyokir e ajk’inar. 

Aren twa’ uche inte’ tz’ijb’ayaj tya’ uk’anpesob’ e ojroner xe’ uyub’yob’ taka utatob’ tama uyajk’inar e jab’.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]] 
E ajkanwa’r ukani uyokir e ajk’inar. 

Una’ta uk’anpes tya’ o’jron taka upya’rob’.


'''Inkojt ixik'''
 
Kone’r a’xin anumuy inte’ nixi’ kilis, cha’yi inkojt ixik, uya’re unoya, inb’ak’ajr che unoya tamar taka ke’ e job’ akilisran ub’an, ma’chi uyub’i ka’ti nakpatix xe’ numuy, utijrs kawe’rir yi kab’aker. 

Tar e yaja’, e’raxix inxin intares nija’, e’ra ma’chito’ anumuy e kilis uk’anto uyajk’inar twa’ anumuy.

Tuno’r e ja’ xe’ akerejb’a akb’i k’ani umajka’r twa’ ma’chi akilisran, twa’ uyub’i ko’ychi yi ma’tuk’a kanumer cha’yi unoya e ixik. 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
'''Inpatna Nib’ajner:''' 

*Inpejka cha’yajr e tz’ijb’ayaj xe’ turu tichan. 
*Intz’ijb’a ta nijun. 
*Inxab’i tuno’r uyokir e ajk’inar xe’ intajwi tama e tz’ijb’ayaj xe’ inpejki’x.

<div style="clear:both"></div>
==Utajwi uyokir e ojroner==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] 
Realiza inferencias 

K’ani irna’r jay tama e kanseyaj xe’ war ache’npa e ajkanwa’r war ucha’mi yi war ub’ijnu tama uyokir e ojroner xe’ war akanse. 

K’ani twa’ awira jay maja’x intaka war utz’ijb’a tama jun yi ma’chi utajwi uyokir e kanwa’r. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
E ajkanwa’r ukani kochwa’ twa’ utajwi uyokir tante’ ojroner una’ta uyajk’u ub’ijnusyaj tama inte’ ojroner xe’ war ukani.

Kak’ajti taka taka e ajkanseyaj, twa’ upejku’t inte’ pejksaj; b’an kochwa’ e’ra.
 
Nakpat katz’ijb’a ti kajun 


'''EL K’AJK''' 

E Miguel yi e Pedro ayan ani me’yra uyak’achob’, tuno’r e ajk’in ani uwe’se, uch’aki ani ub’an e si’ twa’ ut’oryob’ e k’ajk twa’ ub’ajnob’ upob’. 

Ta inyajr e ch’om maxtak, kay a’syob’ taka e k’ajk xe’ ut’oryob’. Nakpat xe’ k’a’pa asyob’ taka e k’ajk uwirob’ uyak’achob’ xe’ k’a’pa tob’ob’ umen e b’ajk’ut. 

Uyotot war ani apuruy, e Miguel yi e Pedro lok’oy ajnyob’ ub’an, taka e ak’ach najtir. 

E otot puruy tamar taka kochwa’ e ja’ ma’tuk’a, tuno’r e arak’ k’a’pa chamay umen e wina’r, e otot puruy umen xe’ war asyob’ taka e k’ajk. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' mujer leyendo.png|right|95px]]
'''Inpatna nib’ajner:''' 

Nakpat xe’ inpejki’x e numer xe’ turu tichan, inwaru’t e ub’syajob’ xe’ achekta ejmar tama nijun.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
#¿Tuk’a uk’ab’ob’ e ch’om maxtak xe’ ak’ab’ajsenpa tama e numer xe’ kapejku’t? 
#¿Tuk’a ab’ijnu tama e numer xe’ apejku’t? 
#¿Tu’ka kanseyaj uyajk’e’t e numer ira?. 
#¿ Tuk’a twa’ merer ka’si taka e k’ajk’?.

==Una’ta kochwa’ ak’otoy ak’a’pa e kanwa’r==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Establece conclusiones 

Tama tuno’r patna’r xe’ ne’t awakta taka e ajkanwa’r, uk’ani twa’ awira jay war ulok’se uyokir ub’ijnusyaj tama e patna’r xe’ uche. 

E’ra uyub’i ache’npa tz’ijb’ab’ir u’t o’ k’ajtb’ir u’t tama inte’ k’ajtsaj o’ numer xe’ anumuy tama kab’ixirar. 

K’a’jtin taka e ajkanwa’r inte’ numer xe’ anumuy tya’ turu o’ tama inte’xy ojroner. 

chen e patna’r ub’an twa’ upojrob’ tama e tzejpjun o taka ajk’oter pak’ab’ xe’ una’tob’ kochwa’ e uchekta’r e ch’ortyob’. 

K’ajtin twa’ utz’ijb’ tu’junob’ yi utz’ijb’ikob’ uxte’ b’ijnusyaj xe’ ub’ijnwob’ tama uchekta’r e Ch’ortyob’.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
E ajkanwa’r una’ta uyajk’u ub’ijnusyaj tante’ tz’ijb’ayaj pejk jun xe’ uche. 

Una’ta ti’n uk’a’pa’rir e ojroner xe’ war upejka.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (159).png|center|320px]]

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
'''Inpatna nib’ajner:''' 
*Intz’ijb’a ta nijun e ojroner xe’ ma’chi inna’ta tuk’a k’ani che. 
*Insajkan te’sajknib’ ojroner o’ taka e ajna’tanyaj pak’ab’ yi taka nitatob’, twa’ inna’ta uyokir e ojronerob’. 
*Nakpat inwirse e ajkanseyaj

==Uk’anpes e tzejpjun twa’ upojro mojr kanwa’r==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]] 
Utiliza de obras de consulta y otras obras de referencia 

Kansen e maxtak kochwa’ uk’anpes e tzejpjunob’, e tz’ijb’ xe’ turu tu‘yuxinar, tuno’r uyokir xe’ uk’eche tama e sakmayaj yi kochwa’ twa’ akay akay usikb’ob’ tuno’rxi’x kanwa’r twa’ una’tanwa’rob

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
Ub’in taka e ajkanseyaj jay ayan tuk’a ma’chi ketpa ta ajor.
 
Turb’an ab’a twa’ akani kochwa’ twa’ ak’anpes e tzejpjunob’ taka awajkanseyaj 

Kanwe’n awajk’u ab’ijnusyaj ta inte’ pejkjun xe’ ache.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' escribiendo.png|right|95px]]
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
*Nib’ajner inxin ta t’ab’esnib’jun yi inpojro kochwa’ chekta e winik tu’jor e rum 
*Intz’ijb’a ta nijun yi inwirse e ajkanseyaj. 
*Ta inte’yx jun intz’ijb’a a’xin inte’ chuchu’ ojroner tama uchekta’r e winik. 
*Nakpat intz’ijb’a taka niwojroner xe’ ne’n inb’ijnu tama uchekta’r winik tu’jor e rum.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (161).png|center|275px]]

==Uk’anpes e tz’ijb’ab’ir jun xe’ alok’esna.==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Utiliza publicaciones periódicas: periódico, semanario, boletín, revista, revistas especializadas 

Kansen e maxtak kochwa’ uk’anpes e junob’ xe’ akay achojna ajk’in ajk’in taka me’ya tz’ijb’ayaj.
 
*Ajk’un tuno’r ana’tanwa’r tama uk’anpesna’r e tz’ijb’ab’ir junob’. 
*Kansen e maxtak kochwa’ twa’ uk’anpes e tz’ijb’ab’ir junob’ tama inte’ sajkmayaj. 
*K’anpes e jun xe’ uk’ab’a’ kayuxinar .

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (162).png|center|300px]]

Ukani uk’anpes e junob’ xe’ ukojko me’yra tz’ijb’ayaj. 

*Akano usajka me’yra kanwa’rob’ tama e junob’ xe’ che’npi’x ti kawojroner. 
*Una’ta tuk’a twa’ uk’anpes e tz’ijb’ayajob’. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
'''Chankojto’n kapatna:''' 
*Taka nipya’rob’ intz’ijb’a inte’ jun tya’ achekta upatna’rir yi, utwa’chir ub’ixirar e ixiktak, uyub’i ak’anpes e jun xe’ uk’ab’a’ kayuxinar, ub’ijrar te 169 tu’pater b’ojb’ir ixiktak, twa’ ana’ta utwa’chir xe’ ukojkob’ tama ub’ixirarob’. 
*Nakpat k’ajtin tu’t apya’rob’ xe’ war akanwob’ takare’t yi taka e ajkanseyaj. 
*Taka e ajkanseyaj o’stan inte’ jun, tya’ achekta tuno’r e inb’utzir xe’ ne’t ak’ani acheksu tu’pater e ixik. 
*Xurik tama e jun tya’ achektob’ ume’yn e ajpatna’rob’ ixiktak, yi takb’un ta inte’ jun nojta’, ajk’un ab’ijnusyaj tama e me’ynob’ yi tuk’a uyub’i kache twa’ acheksunar utwa’chir e ixiktak.

==Upejksaj e chuchu’ ojronerob’ xe’ inb’utz==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Lectura de párrafos, relato corto, consejos, resúmenes, leyenda, biografía 

Kansen upejka e tz’ijb’ayaj xe’ inb’utz taka e ajkanwa’rob’.
 
K’ajtin taka e ajkanwa’rob’ chuchu’ ojronerob’ xe’ uyakta me’yra b’ijnusyaj. 

Irsen ta inte’ jun kochwa’ twa’ ukanyob’ uchu’resob’ tz’ijb’ayajob’ tama inte’ k’ajtsaj. Kansen ub’an kochwa’ twa’ uyusta uchekta’rir ub’ixirar unumer e pak’ab’.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
Akani apejku’t e chuchu’ ojronerob’ xe’ inb’utz b’an kochwa’ e k’ub’seyaj, numerob’, k’ajtsaj. 

'''Patna’r:''' 

Inpejka e chuchu’ ojronerob’ xe’ achekta ejmar.
 
Nakpat intz’ijb’a ta nijun.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
'''E kanseyaj te Ch’orti’''' 

Ukanwa’r tama kawojroner uyajk’o’n me’yra na’tanyaj, katuran taka inte’ inb’utzir tama uyototir e kanseyaj, no’n katza’y tamar taka ke’ kawajkanseyaj tama kawojroner ukansyo’n, tar ixto no’n katza’y me’yra.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (165).png|center|250px]]


'''E tz’unun''' 

Yar e mut xe’ uk’ab’a’ tz’unun kawira ach’u’wanob’ tama e nichirob’ utz’wob’ e chab’ tamar, yixto e’ra ja’x ub’ixirar e yar e mut ira, b’an aktana umen e katata’. 

Cheke ja’xir ketpa twa’ uyuch’i e chab’ tamar taka ke’ uk’ub’se e Katata’ tya’ eb’tana i’xin uche inte’ sakarb’ir xe’ arena umen e katata’, ja’xir wa’kchetaka a‘xin yi wa’kchetaka tari taka e eb’tayaj, ob’ya’n a’yi, tar ixto aktana kochwa’ yaja’. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (166.1).png|center|250px]]

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (166).png|right|150px]]
'''K’ub’seyajir''' 

<poem> 
E tze’ner, inb’utz, 
Ja’x kochwa’ uwarar e k’in. 
Me’yra ik’ar xe’ b’ojb’ir, 
Ja’x inte’ tz’akoner xe’ inb’utz 
Ja’x e b’ixirar twa’ inkojt pak’ab’.
</poem> 


'''Komon taka e ajkanseyaj:''' 
Ko’sta mojr ojronerob’ yi katz’ijb’a ti kajun.
 
Kame’ynes e k’ajtsaj xe’ kache.

==Tz’ustaka inpejka e arob’saj yi e k’ay==
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' enseñando.png|right|110px]]
Lectura oral y silenciosa de poemas y cantos 

B’ajxan ajk’un uyokir kochwa’ twa’ ache’npa e pejksaj tama e arob’saj yi e k’ay. 

K’ani twa’ awaryob’ tuk’ot twa’ uche’npa e’ra tz’utstaka, tuk’a ub’ijnusyaj upejkna’r e jun taka e unak’u’tob’ yi tuk’a twa’ ache’npa e pejksaj arob’ir arob’ir. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' leyendo.png|right|95px]]
Ukani tuk’a twa’ akay ache’npa e pejksaj tz’ustaka yi xe’ arob’ir u’t.
 
Jay ayan tuk’a ma’chi ketpa ta jor sutpen o’yb’i taka e ajkanseyaj. 

Kansen ab’a twa’ ache e arob’saj yi e k’ay.
 
'''Inpatna nib’ajner:'''
 
Ch’ama inte’ tzejpjun yi pojron inte’ k’ajtsaj yi arob’ir u’t pejku’t. nakpat tz’ustaka apejku’t taka nak’u’t. 
Tya’ achi’x e’ra, tz’ijb’an ta jun xe’ ketpa ta ajor. 
Irsen e ajkanseyaj yi taka apya’r ajkanwa’r.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Ch'orti' p (167).png|center|225px]]