Nuestro idioma en la escuela/Q'anjob'al/Lectura-comprensión lectora

Ch'orti' | Chuj | Popti' | Kaqchikel | Q'anjob'al | Q'eqchi' | Tz'utujiil

Ocheb’il

1. Heb’ unin chi uj yilon aj heb’ un kax chi kakan yuj tzet yib’an chi yilaj tu’.
2. Chi taq’wi heb’ unin yin watx’ yet ay tzet chi q’anlejom el tet heb’.

Hach maxhtol: Yet mantoq yojtaqoq heb’ unin chi yilaj tx’an un b’ab’el tol ilaj yetoq heb’ un sub’oj yok tz’ib’ yin. B’ab’el tol hoq jiloj tzet tz’ib yayji ok yiun juntzan un ayon sat xan b’ay cho kuywi.

Iloj un

chi kankan yuj tzet chi yilajoq

Ha’ kayti’ chi yilaj heb’ kuywom un yul koti’ kax chi kankan yuj heb’ tzet chi yilaj tu’. Yet chi lajwinyilo aj heb’ tu’ kax smaxhtol heb’ tol chi ok q’anlejb’ahil yin heb’.

Naq Txitx Ilom Txitam

Yet junel, max toj naq Txitx sayek’ smulnajil b’ay jun najat konob’.

Yetz max apni naq b’ay jun cham winaq, max yalon naq haxka ti’:

Mamin mata wal ay jab’oq himmulnajil chi haq’a’, tol ch’an chin say mulnaj hinb’a. Xhab’ naq Txitx

Ha’ nani’ cha wuxhtaq k’amto wal mulnajil, hatom wal yajtoq yet jayeb’oq xajaw yamita ayxa, xhab’ cham winaq.

Hasan xin ta hinye xhi hak’ul chi il jayk’on no’ hintxitam. Hasan ta tol mulnajil chi haq’ ayin mamin. Xhab’ naq Txitx tu’.

Kaymi tu’ chi yun xin, yek’al sq’inib’ chach pet jayi. -Xhab’ cham winaq.

Haxa max q’inib’ aj junxa k’uhal, max toj naq Txitx iloj txitam. Jun wal txolan tu’ max apni ok juntzan heb’ naq manom txitam b’ay lalan slotxen naq no’ txitam tu’. Max yalon heb’ tet naq haxka ti’.

Dibujar un conejo dialogando con un señor.

• Hach juxhtaq ¿tzet yuj xan k’am chi hatxon no’ hatxitam ayon?

K’amaq hex wuxhtaq man wetoq no’, tol mulnajwom wayji. Man komonoq hoq waq’ok wet hintxonon el no’ ayex, xhab’ naq Txitx.

Max ok k’al tehan heb’ naq yin naq Txitx tu’. Max ok ijan yaloni:

Txon wal no’ ayon, txon wal no’ ayon.

Max yil naq Txitx tol tzaqan k’al heb’ manom txitam tu’ yintaq max taq’wi naq xin.

Hinye xin, ta tol wal yel tol chi heyochej no’, hoqin kupkan el sne’ no’, kax hoq heyi’ontoq no’. Max yab’en heb’ manom txitam haxka tu’ , max tzaoloj aj heb’, . Max yaloon heb’ xin.

• K’upkan el xin, k’upkan eloq.

• Yet max yi’on heb’ no’, max ok ijan naq smuqon kan aytoq sne’ no’ txitam tu’ sxol soq’om. Max lajwi smuqon aytoq naq samanil kax max toj naq yaq’on q’anej tet cham ajtxitam:

Mamin, mayal max toj smasanil no’ txitam sxol soq’om. Max yab’ cham winaq haska tu’, max toj cham yetoq heb’ na smulnajwom. Max yi’ontoq heb’ smitx’q’ab’ hoq sq’an yet hoq sjoton ajteq no’ txitam tu’ yaloni.

Yet max apni ok heb’ majxa ilchaj no’ sxol soq’om tu’. Majxa ilchaj no’ yuj cham. Max yilon naq Txitx haxka tu’, ayman wal max toj naq elajoq kax max sb’eqon kan naq cham ajtxitam tu’.

Hach maxhtol: Chi haq’anlej el tet heb’ kuywom juntzal q’anlejb’al ti’ kax yowalil tol chi staq’b’enej heb’ ayach. Watx’ mi tol smasanil heb’ chi uj yalon spajtzub’al yin watx’. Chi uj k’apax hi’on elteq jayeb’oqxa q’anlejb’al yin juntzanoqxa ik’ti chi yilaj heb’ kuywom tu’.

Chi spaqtzub’al q’anleb’al sub’oj yoki

Tol yalixh sxol yaqan q’anlejb’al chi oki. K’ojank’ulal chi ok pax q’anlejb’al miqeq yaqan ma ya’ taq wal yoki. Tol k’ojan k’ulal chi b’ey mulnajil yetoq heb’ kuywom tu’ xin. Isb’ita aj heb’ mata tol hoq skab’k’ulnej heb’ jun kuyuj ti’ ta tol ya’taq yok chi yil heb’. Ha’ ocheb’il xin tol chi jelay el heb’ spaqtzen q’anlejb’al tu’ chi ok yul sti’ q’anjob’al.

Tx’oxb’al:

1. ¿Maktxel max txonwi txitam?
2. ¿Maktxel max ok teyan yin naq ilom txitam?
3. ¿Maktxel max aq’on smulnajil naq ilom txitam
4. ¿B’aytal max txonlaytoq no’ txitam?
5. ¿Tzet max yun yab’en cham ajtxitam tol mayal max toj yul soq’om?
6. ¿Jayk’on no’ txitam max txonlaytoq yuj naq ilom txitam?

Hach maxhtol: Chi hal tet heb’ kuywom tol chi sna’aj heb’ jayeb’oq q’anlejb’al suboj yoki. Tol til ch’an junoq spaqtzub’al. Chi spaqtzej q’anleb’al tx’al sk’aynub’al. Ay oxeb’ manaq paqtzeb’al.

Tx’oxb’al:

 
¿Maktxel max txon el no’ txitam?
Jun cham winaq
Naq Txitx
Jun naq winaq

Cham winaq
¿B’aytal chi b’et jantej kob’a yet chon eq’ayi?
B’ay yatut tyoxh
B’ay xala aj an
B’ay txonom ixim
B’ay cham jeqom q’ajil.
 
¿Maktxel chi jatnon ay te chemej?
Cham jatnom na
Cham uqtom no’
Cham jatnom son
Cham jatnom te’

Chi spaqtzej q’anleb’al tx’al sk’aynub’al. Ay oxeb’ manaq paqtzeb’al.

Tol chi kam wal yel snab’al heb’ b’atet spaqtzub’al hoq yala’ ma hoq stz’ib’ej.

Tx’oxb’al:

¿Jantaq yab’ilal hamaxhtol?

junk’al ab’il, hoyeb’ skawinaq ab’il, kawinaq ab’il, lajoneb’ skawinaq ab’il, holajuneb’ skawinaq ab’il.

¿Tzet sb’i konob’ b’ay maxach alji?

Sjolom Konob’, Yich K’ox, Yich Kan, Xeq’aq’, Tz’uluma’

Chi xpaqtzej q’anleb’al mimeq sxol yaqan

Tx’oxb’anil:

¿jantaq yab’illal naq unin max ulek’ ewi yil smam?

¿tzet chi yun cham winaq max aq’on smulnajil naq Txitx max txonon el tximan chi yal jun ik’ti’ max jab’ yet ew?

Hach maxhtol: chi hal tet heb’ unin tol chi stz’ib’ej heb’ jayeb’oq q’anlejb’al b’ay chi q’anlay jun kab’oq jiq’anej yin q’anlejb’al. Chi snahon aj heb’ ma chi yiyelteq heb’ yin jayeb’oq ik’ti’chi yilaj oq ma yab’naq heb’ b’ay junoq xa pak’.

Chi nachaj el yuj jantaq tzet iqelal chi allay tet.

Tx’oxb’anil:

Hex unin chi kam wal heyab’en jun ab’ix ti’. Nani’ maj hex wuqtej ok yin mulnajil til ch’an junel hoq wal ayex tzet hoq heyune’. Yuj xan chi wal ayex tol k’am chex weqlab’I kax hoq heyab’en yin watx’ tzet hoq wala’.

Hach maxhtol: Chi uj hatz’ib’en yin mimeq xaq un ma yin te’ chempte’tz’ib’ ab’ix chi halel sxol heb’ kuywom. Chi swajek heb kuywom sb’a yin oxtaqwanil kax chi stzíbej k’apax heb unin tu’ jayeb’oq ab’ix k’al iqelal.

Heb’ ix spixan Ixim ixim

Yet payxa ayab’ kanwan heb’ ix q’opoj manxa swatx’iloq yoki.

Petoj heb’ ix b’ay jun konob’ chi kankan b’ay q’axan tx’otx’laq yayatu’, kax max jay heb’ ix b’ay konob’ Tz’uluma’ ti’. Max tit heb’ ix b’ay q’axantx’otx’laq tu’ yuj tol puch wal chi etnelay heb’ ix b’ay tu’ yuj anima. Yet max ek’toq heb’ ix b’ay Tz’uluma’ tu’ k’am tam junoq maktxel max chahon ok heb’ ix yul yatut.

Max ek’ k’alab’ heb’ ix sti’laq yatut anima palta maj ilchaj junoq maktxel max cha’on oktoq heb’ ix yul yatut wal ch’an junoq aq’b’al.

Max yilon heb’ ix haxka tu’ xin max toj heb’ ix b’ay Yalmotx.

Yet max apni ok heb’ ix b’ay Yalmotx tu’, lajan k’al max utelay heb’ ix yuj heb’ jakonob’.

Ha’xa max yilon heb’ ix tol k’am maktxel chi ok tukan yin, max meltzoj heb’ ix junelxa yul yaqan b’ay Tz’uluma’. Hasan xin majxa say heb’ ix b’ay chi uj skankan okoq. Kaytontu’ max yun stojkan heb’ ix sayon junoq xa konob’.

Ha’ heb’ ix ix ti’, spixan ixim ixim ton heb’ ix. Yuj xan tol ay jun ix saqiltaq ix yoki, junxa ix kaqxuminaq yoki, jun ix q’antaq yoki k’l junxa ix q’eqb’ataq yoki.

Kanwan heb’ ix ix ti’, kan maqan k’apax ixim ixim: ixim saqsat, ixim q’ansat, ixim kaqchin k’al ixim q’eqsat ixim.

Tolab’ ta ay maktxel max cha’on heb’ ix b’ay yatut yet max ek’ heb’ ix tu’, watx’ mi wal chi yun ixim awal tu’ kayti’ nani’.

Hab’ stoj q’axan tx’otxolaq tu’ puch wal chi etax el ixim yuj tu’ xan max kusaj sk’ul ixim yuj xan max elaj ixim.

Chi yal tzet yok jantaq maktxel chi b’inaj yin junoq ikt’i ma ab’ix.

Chi yal heb’ juywom tzet wal yok jantaq maktxel chi b’inej k’al yin ikti’ tu’.

Hach maxhtol: Chi hilaj yetoq heb’ unin junoq ik’ti’ tz’ib’eb’il xa, kax chi haq’anlen el tet heb’ kuywom tu’ tzetb’il yok jantaq maktxel chi b’inaj k’al yin ik’ti’ tu’, tzet chi yune’, tzet sb’i, tzet max yun k’al, kam anima ma man animahoq. Chi yal heb’ tzetb’il yok juntzanoq xa maktxel chi b’inej yin jun ik’ti’ tu’.

No’ Peqey yetoq no’ Tap

hab’ jun no’ peqey tolab’ chi xew no’ sxol snuq’ jun ha’ yalixh a’ej kab’ max scha’on aj no’ sb’a yetoq jun no’ tap kajan k’apax b’ay jun ha’ saq’al a’ej tu’. no’ peqey xin tol wal q’ajan k’a no’ yejmach’li k’al sb’ajwaj no’ yin junoqxa yet no’al kam max b’uchawajtoq no’ yin no tap haxka ti’.

¿B’aytal wal chi ka k’al tojek’ yetoq jun meq’an hak’axtu’. –xhab’ no’ peqey tet no tap. (hab’ pax yaqan k’al sk’atz’ k’atz’ no’ tap tu’ chi yal no’ peqey tu’ pax k’axil)

Tok’al hab’ max yab’ no’ tap tu’ kax max kam wal sna’on no’ junoq paqtzub’al haxka k’al tzet max allay tet no’ kab’ max yalon no’:

• Tol chin toj b’ay jun konob’ miman sjapay sti’. –xhab’ no’.
• Miman ton sjapay sti’ hasan xin watx’ wal sb’itni, -xhab’ no’ peqey yuj tol yob’ wal max yab’ no’ tol max allay yin haxka tu’, yuj mi tol mimaqal sti’ no’.
• Okoqab’ wal junoq b’it tu’ yuj xin, -xhab’ no’ tap.
• Hinye xin, -xhab’ no’ peqey.

Kab’ max k’oli sjiq’ontoq no’ kaq’eq’ kax miman max yun yaj puxoxoq no’ kax max k’oli sb’itni no’ haxka ti’.

• hayach mi, hayin mi,
• hayin mi, hayach mi,
• hayach mi, hayin mi,
• hayin…..

Hab’ no’ tap xin lanan k’al smeltzojtoq yintaq, kax max toj k’al no’ kax maj tam yab’toq no’ sb’it no’ peqey tu’. Xal no’ peqey xin xab’ b’itni k’al kan no’ yetoq sjoykixhtaq yul snuq’.

Hach maxhtol: Chi hal tet heb’ uni tol chi yal maktaq txel chi b’inej yin junjun ik’ti’ hoq hilaj yetoq heb’ kuywom tu’. Chi nachaj el yuj b’aytal max uj tzet chi allay yin junjun ik’ti’ tu’. Ay mi b’ay yab’naq heb’ tzet chi uj tu’

Sb’eyb’al jun naq Maya’ Q’anjob’al

….. Max yab’el naq tol man watx’oq junoq tz’aqoj q’anej. Yet chi ayaj k’u ka chi oktoq heb’ sti’ q’aq’ kax chi ok ijan heb’ yaq’on snab’al naq unin tzet chi uj sjatnen naq, tzet manchaq uji. Ha’ jun q’aq’ tu’ haton ayok swajon ok heb’, chi yaq’ saqil q’inal, chi yaq’ q’axnaj heb’, ka chi swajb’en ok heb’ junej yul pat. Junoq na k’am sq’aq’, haxka tol k’am yajaw, b’eqb’il kanoq, lanan ay skam yuj sik, yuj tu’ ka k’am chi b’eqlay b’utchaj q’aq’. Yet k’am to chi toj heb’ ix wayoq ka chi yaq’on kan sch sb’a stxam te’ kux ma te’ kucham te’ yet ka k’am chi b’utchaj stza q’aq’; yojtaq heb’ tol ay yesal jun q’aq’ tu’, tol max titok b’ay jun luwar Xib’alb’a sb’i. Ha’ q’aq’, chi yal k’apax junoq tzetoq jay kosataq ma junoq tzet hoq ujoq, chi yal yab’ tet ajna.

Junel, ha’ scha’on ok q’aq’ xuhon kaq’eq’, ayman ka max yalon ix txutxejal tol yamita ay mak hoq apnoq ilon heb’ yet jun k’u tu’, ma xin yamita ay junoq ab’ix hoq apnoq. Sq’aq’ heb’, chi sje’ yalon junoq tzet watx’ hoq ujoq, ma xin junoq syob’al, ma junoq ilal, hata k’al ha’ tzetb’il yaq’oni. Junelxa, ka max yaq’on slab’ jun q’aq’ tu’ tet heb’, yet lanan yok loj yet sq’inib’ yalil, ha’ naq Mekel ka xkan tukan naq yin q’aq’ ipan xuhon sb’a sxol te’ kux, xiwiltaq yili sat naq, ayman ka max sq’alnen el naq Lwin ta tol watx’ ma yob’ chi yal jun q’aq’ tu’. Chi kotayneq kob’a, yamita ay junoq chi jayi, ma tzetoq kochahel hayonti’ ma junoq jet ajk’ultaqil, junoq ajk’ultaq, -xhi naq, yet ipan sjatnentoq naq sb’a mulnajil yilon ixim awal. Snan chuman k’u mi wal, ka stxoxon aj sb’a kawan oxwan jan winaq yax spichil, hak’al ha’ yili sq’oxq’om yetoq spichil tu’, yapni heb’ xiwten aj anima yul k’ultaq, yahontoq b’ilk’ulal sxol konob’. Kok’ sxol k’al chi b’et heb’, yojtaq heb’ yaq’oni, moso heb’ xin…..

Hach maxhtol: Chi hal tet heb’ kuywom tol chi stz’ib’ej heb’ junoq ik’ti’ yojtaq ma chi sna’aj yet jun b’eqanil tu’ b’ay chi yaq’ b’inej heb’ b’aytalaq chi uj tzet chi yal heb’ yin jun ab’ix ma ik’ti’ tu’. Ta k’amaq xin chi uj k’apax hilon aj jun ik’ti’ chi yiq Sne no’ tx’i’ tz’ib’eb’il xa yayji ti’ kax chi yalon heb’ tzet wal yok stxolilal b’ay chi uj jun tu’.

Sne no’ Tx’i’

Tzet max yun sawatx’ji jun yib’an q’inalti’ tolab’ tilnej ch’an no’ tx’i mas iloni. Tx’qxab’ sleq’al no’ yalon eloq tzet max yun swatx’ji samanil tzet ay yul yib’an q’inal k’al tzet max yun swatx’ji heb’ cham yajaw satkan.

Hab’ yet max yilonteq komam Ajaw tzet k’al stxoltxon no’ tx’i’ tu’, yuj tol k’am chi uj sk’ub’en aj no’ tzet max yila’ ma tzet max yab’ej. hax max yalon komam Ajaw tu xin: kam hoq ok schop no’ sjolomq kax sjolom no’ chi okkan schopoq. Yuj ton tu’ nani’ xin yet chi yalon no’ tx’i’ junoq tzet k’am chi uj yalon no’ yetoq sti’ hasan yetoq sne’ no’ uj sb’ili kax chi yalon no’ ta tol chi tzaloj no’ ma tol chi xiw no’. yuj tol max k’exlay kan el sene’ no’ yetoq sjolom.

kaytontu’ max yun skankan jun yik’ti’al no’ tx’i’ max yal k’al ek’ tzet yetal ewan q’anej yejkanoq.

Ti nani’ xin no’ tx’i’ tok’al chi yaq’ b’il no’ sne yet chi yochej no’ slob’ej ma junoqxa tzet chi yochej no’ ma yet ya junoq tzet chi yal no’ ayon ma yet chi tzaloj no’ yetoq yawahil.

Chi yala’ tzettaq q’inal chi b’inaj yin junoq ik’ti’.

Hach maxhtol: Chi al tet heb’ kuywom tol chi yal stxolilal janik’ max uj junjun tzet chi allay yin jun ik’ti’ tu’.

Nupayil

Yet tax heb’ komam jichmam jun ti’, xan junti’ xto allaykan ayin yuj hinmam hintxutx.

Xan chi to nachaj jab’oqxa wuj. Lajon yoxk’al ab’il, k’amaq. Jun ti’, yin xam sok’al ab’il b’ay ayon ek’oq xan chi wal ayex xin hoq jala’ yuj komojanil yet chon mojay heq yet k’amto jetb’i k’amto jixal

Ha’ pax ti’ nani’ tol tzet lanan yallay nani’ yib’an heb’ ach’ej, heb’ q’opoj yin jun k’uhal b’ay ayon ek’ ti’

b’ay jun lananxa lajwi ajapnoq ti’ ch’iqoni, matrimonio, -xhi yul kastiya, ha’ pax payxa ti’ ch’iqon yin mojanil. Tok’al chi mojay heb’ ach’ej, heb’ q’opoj k’am junoq txajulal k’am b’ay ayteq heb’ pale nan xol k’am b’ay chi jil juntu’ k’am b’ay chon b’et b’ay iglesia ni tam wal b’ay municipal k’am chon b’eti.

A jun ch’iqon mojanil tu tok’al chi mojay ay heb’ b’ay sna junjun chi mojay heb’ b’ay na ix ix a tu chi b’et heb’ mojay heb’ manaq b’ay na naq winaq a chi mojay heb’ k’amaq.

A junti’ hoq jal jab’oq tzet chi yun komojayi, hex konob’ payxa tu’, k’am chi jahon jet ayon ach’ej hon ti’ ma q’opoj tu’ yul yet, tol ha’ komam kotxutx chi aloni ha’ komam kotxutx ay yok jin xan ha’ ton junti’ kaw wal yel chi yal heb’ komam jichmam kaw wal watx’ yelapnoq ayay yul biblia nani’ chi jila’ chi yalon yin skan mandamyento hiqej b’ay hamam, hiqej b’ay hatxutx tzan k’al mak txel chi yiqej b’ay smam b’ay stxutx ay junoq q’inaloq hoq najatb’oq yul yib’an q’inal ti’, ta tzalojk’ulal yetoq heb’ yuninal tzan mak txekel man hoq yiqej b’ay smam kaw wal pit tenom ta hoq yute sb’a yin yalb’en komam Dyos a ton jun tzan ti’ etaxnaq xa eloq kamnaq xa el b’ay yul yib’an q’inal ti’, - xhi.

A pax heb’ komam jichmam, hab’i wali man hon naq hon hon ti’ chi kosatnen jixal b’el mahon naq hon hon ti’ hoq toq jiteq jixal b’el mahon naq hon hon ti’ hoq b’ab’joq koq’umen ix ix tu’, b’ay ix, k’am b’ay hoqon xhichontoq yin ix payxa tu’ ha’ ton chi iqon mojanil txajulal heb’ komam jichmam yiqalil heb’.

Hex kuywom: Chex q’anjab’ yetoq junoq cham icham winaq ma ixnamil ix kax chi heq’anlen tet tol yal ayex tzet max yun sch’ib’teq yet payxa tu’. Chi lajwi tu’ kax chi hatz’ib’ej yin Stxolilal tzet max yun sch’ib’teq jun mak maxach q’anjab’ yetoq tu’. Chi elteq snab’al yin tzet chi yun slajwikan jun ik’ti’ tu’.

Hach maxhtol: Chi ilaj junoq ik’ti’ tet heb’ kuywom kax chi yi’on elteq heb’ snab’al yin tzet chi yun slajwi. kam wal watx’ ma yob’. Tzet yuj xan max uj tzet chi allay yin jun ab’ix tu’. Chi uj yok jun mulanjil tu’ yin junjunal ma yin wajanil, yamita oxtaqwanil ma kantaqwanil. Man xak’al mimantaqoq heb’ yin jun jun wajanil ta k’amaq aytalaj heb’ k’am chi mulnaj yin watx’ ma tol isaj hoq yutej pax sb’a. Chi uj k’apax stz’ib’en junoqxa slawib’al junoq ik’ti’ ma ab’ix ab’b’il ma ilb’il aj yuj.

Hach maxhtol: Chi hiyel yich junoq ik’ti’ kax junjun heb’ kuywom chi yak heb’ stz’aq ma chi snahaj heb’ junoq xa tzet chi ok yin jun ik’ti’ tu’.

Tx’oxb’anil:

Hab’ yet junel ay hab’ jun naq unin lanoj max ajwan kax majxa toq naq kuywoq b’ay yatutal kuyoj tu’. …..

Chi lajwi tu’ chi haq’anon tet junoq kuywom chi yaq’on ok jab’oqxa stz’aqil.

….. yuj tontu’ xin maj xa yaq’ naq jun smulnajil tet smaxhtol yet jun k’uhal tu’…..

Chi lajwi chi haq’anon tet junoqxa kuywom tzet pax jab’oqxa hoq yak yib’an jun ab’ix lanan swatx’ji ay yetoq heb’ kuywom.

…..tol ch’oqab’ yuj tak’a jun Mulnajil tu’ lanojxa max way naq, kab’ pax maj xa yaq’ tet smaxhtol tu’, yob’ tzet max elel yib’an naq b’yan….

Kax kayk’altu’ chi yun sch’ib’ jun ik’ti’ ti’ yuj k’al snahon heb’ kuywom jab’jab’il yet yib’an.

Hach Kuywom Chi uj k’apax heyilon junoqxa un yet chi heyilon elteq henab’al yib’an tzet lanan hekuyoni.

Hach maxhtol: Chi hal tet heb’ kuywom tol hoq stz’ib’ej heb’ junoq un yalk’al tzet chi yib’an chi yochej heb’. yet chi lajwi stz’ib’li heb’ chi yayay heb’ b’aytal max elteq snab’al tu’. Yamita yul junoq un, ma tol max yab’ heb’ yalon junoq cham icham winaq ma ixnamil ix kax yowalil xin tol hoq stz’ib’ej heb’ sb’i maktxel max aloni.

Hach Kuywom Yul jun un ti’ tx’yaljuntzan ik’ti’ chi yal maktxel tz’ib’nej. Chi yal k’apaxoq b’aq’in max tz’ib’layi k’al maktxel max i’on elteq yin xaq unal. watx’ton yin juntzan tu’ chi hekuy heb’a yin xin. Chi uj k’apax heyilon smananil jantaq un tz’ib’eb’il yin q’anjob’al kax chi hejatnen hemulnajil alb’il yuj hemaxhtol. Ta k’amaq xin chi heyilaj jun ik’ti’ chi tit yalantoq un q’anej ti’ kax chi heyiloni tol ay ab’ix yalixh ch’an sxol yaqan kax sub’oj stz’ib’chaji, hasan xin miman tzet chi kokuykan yin.

No’ Xotx yetoq no’ Ustxay

Hab’ jun no’ xotx yet junel maj tam sna’ no’ jab’oq tzet wal yayji okoq kax max yuchen no’ jun no’ yalixh ustxay yin jun anewihal.

Watx’ tak’a xin, -xhab’ no’ yal ustxay tu’. Chon ek’ jinenenoq hatak’al ha’ jantaq chi yal hak’ul, hasan xin ay mi wal mimanoq tzet chi yun yayji okoq. Ay mi jab’oq st’inanil yetoq jab’oj smatanil tet mak chi i’oni.

Yin jun matan tu’ chi waq’ hinq’oxq’om chab’ no’ xotx tu’ yuj tol k’am pax tzet chi yalte ok no’. Kayton tu’ max yun st’inb’en kan no’ sb’a.

Maj tam hinna’ xin tol chi kab’kon hek’ul henahoni yuj tol ha’ no’ yalixh ustxay tu’ k’amxa chi b’ischaj jantaq el max ek’ jinenoq no’ yul ha’ miman a’ej tu’, yab’en pax no’ xotx xin maj tam nachej el yuj no’ yel yich yanej tu’.

¿Tzet pax max uj xin? Ha’ ton tzet max ek’ k’al ta’ toq xin. No’ xotx max tojkan sq’oxq’om no’.

Hach maxhtol: Chi hal tet heb’ unin tol chi stz’ib’ej heb’ ab’ix yin q’anjob’al kax chi sjatnen ay yib’an mimeq xaq un, ma yinlaq yalixh un. Chi lajwi tu’ chi yilon aj heb’ smasanil yul yatutal kuyoj tu’.

Tzet unal chi uj stz’ib’layi:

Aq’om ab’ix yin junjun k’ul, yin suqtaq k’uhal. Un yin mimeq nab’alej

Watx’mi xin tol chi yilaj heb’ kuywom tu’ junoq un yin aymanil kax tol tx’oqtx’oq q’anej ayok yin junoq un. jun tx’oxb’al chi tit ti’ nani’ yowalil tol yilajaj heb’ unin yin watx’ kax k’am chi k’ab’kon sti’ heb’ yilon ajoq. K’ojan k’ulal hoq jelay el heb’ kuywom tu’ yin.

Tx’oxb’anil:

txowej, kanal, aw, miman ch’en, yaxnal, ayin, Antil, jaq’b’al, ix, icham winaq, ixnamil ix, tx’I’, paj ulul, sotom, miman b’e, q’ol b’e, asun, itaj, sam, sxaq te’, axhuxh, Mikin, tz’ib’, b’alam, tz’unun, xil wex, Yaxkalamte’, Sjolom Konob’, Ch’uch’jil, Yich Tenam, Sti’ Ha’ Poq, Snan Ch’enlaq, yich witz, sxaq ak’um, sxaq awal, q’oq’, q’uq’, ostok, xulem, Miman Witz, Snan K’ultaq, unin, winaq unin, ix unin, ejmach’, saq, yax, q’an, miman stel, yalixh stel, nuq’eq, miman yul snuq’, miman lopilej, yalixh ropilej, b’it, kusil, tzalojk’ulal, Kamach, Ewul, Palas, k’isis, xiwilal, anb’al, awnub’, Tap. Siwil, Ix, Txab’in, Kixkab’, kaneb’, hoyeb’, waqeb’, junk’al, oxk’al, jun motz, ox motz, ub’al, yaxte’, k’olol, ji’, chi, ch’ech, saq ch’ech, tx’an, tx’uxub’, yib’an na, sti’ na’, pilixh, patzab’, kanal, mulnajil, k’u, waykan, wajaw.

Hach maxhtol: Chi uj k’apax snahon aj heb’ kuywom juntzanoqxa ik’ti’ b’ay chi sq’an heb’ juntxolan q’anej ti’. an yowaliloq tol chi sq’an heb’ smasanil juntzan q’anej ti’. Ha’ wal yochb’anil xin tol ayman chi stz’ib’ej heb’ juntzan ik’ti’ tu’, man yowaliloq tol mimeq chi yun sxol yaqan kaxk’al yin lajuneb’oq txolil chi stz’ib’ej heb’. Chi uj k’apax sq’anon juntzan q’anej ti’ yet chi stz’b’en junoq jiq’anje yib’an.

Tx’oxb’anil:

kanal
yet max ok jun q’in b’ay hin k’ultaq max yaq’ heb’ anima kanal.
Waykan
yet aq’b’alil chi tzeqlab’i ch’en Waykan.
ayin
chi max ul kankan jun no’ mis ayin.
paj ulul
Yet chi elol ixim ajan chi watx’ ixim pajulul.

te’

ixnamil ix

winaq unin

tz’unun