Ojronerob’ (Vocabulario)
Línea 188: | Línea 188: | ||
<div style="clear:both"></div> | <div style="clear:both"></div> | ||
− | {|style="width:60%; margin:1em auto 1em auto; border:solid #929292 1px; border-radius:5px;" | + | {|style="width:60%; margin:1em auto 1em auto; border:solid #929292 1px; border-radius:5px; line-height:12px; font-size:12px" |
|- | |- | ||
| | | |
Revisión del 01:45 2 nov 2017
Ub’ijnusyaj e kanwa’r ira ja’x:[editar | editar código]
- Ukanwikob’ e maxtak e ojronerob’ tama e ojroner Ch’orti’ . Una’ta ti’n ojroner xe’ ak’anpespa tama uyojroner.
- E maxtak uch’ijse uyokir uyojroner tama xe’ una’ta. Uk’anpes e ojroner xe’ achekta tama uyojronerach.
Ch’ujkun ira; twa’ e maxtak ukanyob’ me’yra ojronerob’, uk’ani twa’ ab’orojse a’xin e ojroner. K’ani twa’ akanse kochwa’ twa’ kapejku’t yi kochwa’ twa’ katz’ijb’a.
Uyub’i akanse taka e me’ynob’ ub’an, twa’ e maxtak utajwyob’ uyokir wa’kchetaka.
K’ani twa’ akanse mojrix ojronerob’, ma’ja’x xe’ achekta taka tz’ijb’ab’ir tama e junob’ twa’ akanse.
Uk’ani twa’ ab’orojse o’ asajka a’xin mojrix ojronerob’.
Komon taka awajkanwa’r k’ani twa’ apejku’t inyajr, cha’yajr o’ uxyajr e ojronerob’ te Ch’orti’ twa’ akanyob’ inb’utz.
Tya’ e ajknseyaj war ukanse e ojronerob’ k’ani twa’ aturb’a ab’a tama e kanseyaj. K’ani awejtz’u komon taka e ajkanseyaj. Twa’ alok’oy awaru’t, chen ajk’in ajk’in twa’ atajwi uyokir ukanwa’r e ojronerob’. Ne’t kochwa’ inkojt ajkanwa’r k’ani twa’ asik’b’a a’xin mojrix ojronerob’. Twa’ ach’i’ uyokir akanwa’r te Ch’orti’. Komon taka awajkanseyaj k’ani twa’ apejku’t e ojronerob’ te Ch’orti’, xe’ ja’x xe’ a’xin utakrye’t twa’ akani inb’utz.
Patna’r:
Komon taka e ajkanseyaj yi nipya’rob’: kapejku’t e ojronerob’ xe’ tz’ijb’ab’ir ejmar.
Nakpat xe’ k’a’pix kapejku’t e ojronerob’ ira katz’ijb’a tuno’r tikajun.
|
|
|
Inpatna nib’ajner:
Nib’ajner; intz’ijb’a tuno’r uk’ab’a’ e ayanir xe’ ayan makwi’r nikansenib’, nakpat inwirse e ajkanseyaj.
Inpatna taka nipya’rob’:
Kapojro inmojr ojronerob’ yi katz’ijb’a tikajun.
Taka e ojronerob’ xe’ katajwi, kache e me’ynob’ tama kajun yi kawirse e ajkanseyaj, nakpat katak’b’u tu’nak’ u’t e kansenib’ twa’ ukanyob’ e mojrob’.
Ub’orojseyaj e ojronerob’ xe’ ak’anpespa ti’ko’tot.[editar | editar código]
Ampliación de vocabulario por campos semánticos: (estudio del significado de las palabras). Vocabulario relacionado con el ámbito del hogar, dentro del hogar y la familia.
Tara ne’t kochwa’ inkojt ajkanseyaje’t, k’ani twa’ akanse me’yra ojronerob’ xe’ akay kak’anpes ti’ko’tot, taka yar kapya’rach’ xe’ turob’ ti kawejtz’er.
Aren e ajkanwa’r twa’ akay uk’ajtyob’ tuk’a tuk’a ojronerob’ uk’anpesob’ tu’yotob’ taka upya’rob’.
B’ijnwe’n kora tuk’a ojronerob’ akay ak’anpes taka apya’rob’ tama awotot.
K’ajtin taka awajkanseyaj, twa’ ja’xir utz’ijb’a tama e tz’ijnib’te’, k’ani twa’ ab’ijnu tuk’a b’ijnusyaj uyajk’e’t. Kochwa’ tz’ijb’ab’ir uyokir a’xin.
Kapatna taka e ajkanseyaj :
komon taka e ajkanseyaj kapejku’t e ojronerob’ ira yi katuran kab’ijnu jay kak’anpes ti’kotot.
|
|
|
Patna’r ta nyo’tot:
Intz’ijb’a ta nijun e k’ab’ob’ e ayanir xe’ achekta ta nyo’tot.
Intz’ijb’a ub’an uk’ab’a’ e patna’rob’ xe’ ache’npa ta nyo’tot
Erer awira jay ma’to tz’ijb’ab’ir tama e ojronerob’ xe’ turu tichan.
Nakpat inwirse niwajkanseyaj yi nakpat incheksu taka nipya’r ajkanwa’rob’ ta inte’ noj jun.
E ojroner xe’ Ak’anpespa tama e otot[editar | editar código]
Ojroner xe’ uk’anpes tama e ototob’, upatna’rob’ e b’ik’it maxtak najtir e otot, b’an kochwa’ e upatna’rir e rum, uchojb’ana’r e wya’r yi e arak’ob’.
Vocabulario relacionado con el ámbito del hogar, tareas infantiles fuera de la casa, por ej. Cuidado y alimentación de animales.
Kansen inb’utz e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama e otot, e ojroner xe’ ak’anpespa tama upatna’rir e rum, tama uchojb’anar e wya’r, b’an e ojronerob’ tama uchojb’anar e arak’ob’.
Cheksun e ojonerob’ xe’ la’rob’ taka tama e intya’ch intya’ch kanseyajob’ ira; twa’ e b’ik’it maxtak ma’chi anajpa tu’jorob’ tuno’r e kanseyaj xe’ war ache.
Uk’ajpes tuno’r e ojronerob’ xe’ uk’anpes tama uyotot, tama e otot kansenib’, tama uchojb’anar e wya’r, b’an twa’ arak’ob’.
Una’ta tuk’a tuk’a ojronerob’ akay uk’anpesob’ e b’ik’it maxtak tama e kanwa’r, yi tama uyotot’.
Inpatna taka e ajkanseyaj: Kak’ajti taka e ajkanseyaj twa’ ukansyo’n e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama e otot, tama e patna’r e b’ik’it maxtak najtir e otot , b’an kochwa’ tama e chojb’ana’r e wya’r yi te arak’ob’.
Inpatna nib’ajner: Intz’ijb’a ta nijun tuno’r e ojroner xe’ ukansyo’n e ajkanseyaj.
Inpejka tz’ustaka e ojronerob’ xe’ intz’ijb’ix ta nijun twa’ inkani wa’chetaka.
Ojroner xe’ Ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj[editar | editar código]
Vocabulario relacionado con la escuela, dentro del salón de clases, objetos y actividades etc.
Kansen yar e b’ik’it maxtak, tuno’r e ojroner xe’ akay ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.
E ajkanwa’r una’ta tuk’a tuk’a ojroner twa’ uk’anpes tama uyototir e kanseyaj
Una’ta utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.
B’an kochwa’ e’ra:
Chen apatna’r,
turanen tz’ustaka, ub’in xe’ war uk’ajtyob’ apya’rob’,
ma’chi akerejb’a e k’ajnob’,
ma’chi iya’si tama uyajk’ina’r e kanwa’r,
pejkan u’t ajun, tz’ijb’an ajun,
b’ono ame’yn, tzikmen inb’utz,
ma’chi ab’oni intaka ajun,
tuk’a twa’ axab’i ajun,
ma’chi axab’i unak’ e otot,
yin mojrix.
Tuno’ron:
Kapejka e ojronerob’ xe’ ajkanseyaj utz’ijb’a tama e tz’ijnib’te’.
Nakpat katz’ijb’a tikajun twa’ kakani.
Ojroner xe’ ache’npa makwi’r e otot kanseyaj[editar | editar código]
Vocabulario que se utiliza dentro de la escuela
Kansen yar e b’ik’it maxtak tuk’a tuk’a ojroner ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.
Ajk’un una’tob’ tuk’a uk’oter e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.
E ajkanwa’r una’ta uyokir e ojronerob’ xe’ ak’anpespa tama uyototir e kanseyaj.
B’an kochwa’ xe achekta ejmar.
Tz’ijb’an ajun
Pejkun u’t ajun
Turb’an ab’a ta kanwa’r
Turen tz’ustaka
Ayan e maxtak
Ayan k’ajn
K’ani inwirse nijun e ajkanseyaj
K’ani ink’ajti inte’ k’ajtsyaj
K’ani u’nsta e tzejpjunob’
Inchuki nitz’ijb’nib’
Intz’ijb’ayan te Ch’orti’
Inpasi nijun twa’ inpejku’t kora
Katzikma
Kak’aywi taka e ajkanseyaj
Ajk’in ajk’in inpetz’e e jun
Inche me’ynob’ ta nijun
Kawejtz’u e a’kta’r
Inb’oni nijun
Intziki jay kojt maxtak tari ta kanwa’r.
Inpatna nib’ajner:
Inpojro inte’ ojroner, nakpat inche inte’ k’ajtsyaj tamar, unb’i taka e ajkanseyaj kochwa’ ache’npa, tya’ ak’a’pa iche k’ani twa’ inkani yi inwaru’t tu’t nipya’rob’.
OJRONER AK’ANPESPA PATIR E OTOT KANSEYAJ[editar | editar código]
Vocabulario relacionado con el ámbito de la escuela, en el patio, en un día de actos, en una celebración
Kansen yar e b’ik’it maxtak, tuno’r e ojroner xe’ akay ak’anpespa to’rtinaj patir uyototir e kanseyaj, e ojroner xe’ ak’anpespa tama e nojk’inob’ xe’ ache’npa, twa’ e ajkanwa’r una’ta kochwa’ a’ronpa yi kochwa’ utz’ijb’a tu’jun.
Upejku’t yi utz’ijb’a tu’jun e ojronerob’ xe’ ak’anpespa to’rtinaj uyototir e kanseyaj yi tama e nojk’inob’ xe’ ache’npa.
Ucheksu tuk’a tuk’a ojronerob’ una’ta xe’ uk’anpes tu’yototir e kanseyaj.
Patna’r: Komon taka e ajkanseya kawaru’t e ojronerob’ xe’ tz’ijb’ab’ir ejmar.
Ojroner xe’ ache’npa patir e otot kanseyaj:
A’sikon e pokpok A’jnikon Tob’ikon tu’k’ab’ e te’ Kachi’k e aras te ch’o’k Kachi’k e aras te mukmayaj Kachi’k e k’ajtsyaj ko’ych’i e mox Katz’iki jay kojt maxtak utares e si’ Kaxuxb’a Katuran katob’oy Xe’ me’yra nojto’n katzori e maxtak Katakre e ajkanseyaj Kameso e o’rtinaj uyototir e kanseyaj. Ko’ych’i e ja’ Inchojb’ob’ e b’ik’it maxtak Inwira twa’ e maxtak ma’chi atz’ojyob’.
Inpatna nib’ajner:
Intz’ijb’a ojronerob’ xe’ inpejkix ta nijun yi insutpa inpejku’t tz’ustaka.
Cha’te’rtyo’n kapatna:
Cha’te’rtyo’n katuran katz’ijb’a mojrxix ojronerob’ xe’ ma’to katz’ijb’a tichan, nakpat kawirse e ajkanseyaj.
OJRONER XE’ AK’ANPESPA TE MORWA’R, TE CHONMA’ROB’, ENTE’YX[editar | editar código]
Vocabulario relacionado con el ámbito de la comunidad, en el mercado, en la plaza, en la terminal de buses e iglesia.
Kansen utz’ijb’ob’ yi upejkob’ tuno’r ojroner xe’ akay uk’anpesob’ tama umorwa’rob’, te chinam, te chonma’rirob’, xe’ uk’anpesob’ tama e xantib’, tama uyototir e Katata’, twa’ una’tob’ tuno’rxix ojronerob’ xe’ inb’utz.
Ch’ujkun jay e ajkanwa’r una’tob’ uchekswob’ jay ayan e ojronerob’ xe’ la’rob’taka ak’anpespa tama e turerob’ ira yi jay war ukanyob’ utz’ijb’ob’.
E ajkanwa’r una’ta upejku’t yi utz’ijb’a tuno’r e ojronerob’ xe’ e ajkanseyaj ukanse.
Una’ta tuk’a tuk’a ojronerob’ la’rob’ taka utz’ijb’ana’r yi b’an bijnusyaj uyajk’o’n.
Patna’r:
Komon taka e ajkanseyaj kapejka e ojronerob’ xe’ war uwirsyo’n.
Nakpat katz’ijb’a tikajun yi kasutpa kapejku’t
Ojroner xe’ Ak’anpespa tama e morwa’r | Ojroner xe’ ak’anpespa tama e chonma’rob’ de Logros | Ojroner xe’ ak’anpespa tya’ turob’ e ajk’ech xantib’ | |
---|---|---|---|
Ja’x e: | Ak’ani ka amani e: | ||
E ixiktak apojch’a’nob’ | kene’ | Tz’upum | Tya’ ixin |
Ub’ejrwob’ e ja’ | yujy, | Xyab’ | Tya’ ik’otoy |
E winikob’ uyustob’ uyototir
e kanseyaj |
xanab’ | Atz’am | Tya’ war iyo’pa |
E pak’ab’ uyustob’ e b’i’r | chab’ | Sukchij | Jayte’ atujri |
E pak’ab’ uyosyob’ e ja’. | Pe’ych | Tz’ijnib’ | Tara taka inketpa |
E winikob’ upajnyob’ e rum | E ixim | Tanchij | T’ab’enik ka’xix |
E pak’ab’ umorojse ub’ob’ | B’u’r | Wex | Jay kojt a’xyob’ |
E winikob’ upak’yob’ e te’ | Ich | Payuj | Tya’ e’kmay |
E pak’ab’ uyustob’ e b’u’r | B’ujk | B’itor | |
E pak’ab’ uwinyob’ e k’opot | Pojp | Chikarar | |
Upak’yob’ e nar | Chijr | Aranxex | |
upak’yob’ e b’u’r | Semet | Chiki’ | |
Atakarsanob’ tya’ uchob’ | |||
Uyototob’ | Pajpaj | Tz’akoner | |
E pak’ab’ axanob’ ta b’i’r | Ujtz’ub’ | Tinam | |
Ojronob’ | Xep | Tz’i
jb’nib’ |
|
Awarob’ | Kar | We’r ak’ach | |
Axuxb’ob’ ta b’i’r | Is | Chunpi’ | |
E maxtaka ujuryob’ e tun | Chay | Ch’akte’ | |
Pik | K’ajn | ||
B’asarnuk’ | B’ojch’ib’ | ||
Job’yok | B’ojnib’ |
Inpatna nib’ajner:
Intz’ijb’a ta nijun e ojronerob’ xe’ inpejkix tichan, tya’ ink’a’pa insutpa inpejku’t tz’ustka.
Cha’te’rtyo’n kapatna:
Cha’te’rtyo’n katuran kab’ijnu yi katz’ijb’a mojrxix ojronerob’ xe’ ma’to katz’ijb’a tichan, nakpat ka’xin kawirse e ajkanseyaj.
OJRONEROB’ AK’ANPESPA TAMA E MORWA’ R TAMA UCHOJB’ANA’R E XOYOJYOJRUM.[editar | editar código]
Vocabulario relacionado con el ámbito de la comunidad, clima cuidado de la naturaleza, y del medioambiente; servicios como correo, autoridades locales, municipalidad, lugares turísticos.
Ukansena’r kochwa’ kochwa’ akay aturanob’ e pak’ab’ob’ tama e morwa’rob’, acheksu ub’an turu uyokir e ajk’inob’ jay insis, jay e’ron e k’in o’ war ak’axi e jaja’r. Kochwa’ uchojb’esob’ e tuno’r e xoyoyoj rum , uk’ani twa’ una’ta uk’ab’a’ e aj-jorirob’ xe’ ayan tama e morwa’rob’ yi te chinamob’.
Una’ta uk’anpes e ojroner xe’ ak’anpespa tama e morwa’r, b’an tama uchojb’ana’r e xoxoyojrum.
Una’ta uya’re tuk’a tuk’a ojronerob’ ak’anpespa tama umorwa’rir e pak’ab’ob’ yi tama turerob’ ch’ujksenib’.
E’ra uk’ani uche’na’r twa’ e ajkanwa’r ak’otoy una’ta tuno’r uyokir xe’ ayan tama ujor e rum.
Una’ta kochwa’ kochwa’ ojronob’ e pak’ab’ob’ ti’ktaka.
Una’ta kochwa’ turu e ajk’inob’, tuk’a ojronerob’ uk’anpesob’ tama e morwa’rob’, tama uchojb’ana’r e xoxoyojrum.
Uk’ek’ojse tuno’r e na’tanyaj xe’ ayan tama amorwa’r, twa’ uch’ijrsena’r a’xin uyokir xe’ tab’ach.
Ucheksu una’tanyaj taka e mojr pak’ab’ xe’ turob’ tama umorwa’r yi taka e najtir pak’ab’ob’.
Patna’r:
Komon taka e ajkanseyaj.
Katuran kab’ijnu tuk’a tuk’a ojroner ak’anpespa tama e morwa’rir, tama uchojb’ana’r e rum, kochwa’ turu e ajk’in, tuk’a tuk’a patna’rir ayan yi tuk’a ajk’anpa’rob’ ayan ta morwa’r.
Yi katz’ijb’a tama e tz’ijb’nib’te’, nakpat katz’ijb’a tikajun yi kapejku’t uxyajr e tz’ijb’ayajob’ twa’ kakani inb’utz; kochwa’ e’ra:
Ojroner tama uchojb’ana’r e rum | Ojroner kochwa’ turu e ajk’in | Ojroner tama e patna’rir xe’ ayan | Ojroner tama tuk’a ajk’anpa’rob’ ayan |
---|---|---|---|
Ta nyo’tot:
Tya’ ink’otoy ta nyo’tot ink’ajti taka tatob’ xe’ inkani sajmi.
Nakpat xe’ ink’ajti takarob’, u’nb’i mojr ojronerob’ xe’ una’tob’ tu’pater xe’ ink’ajti, ejk’ar inkanse e mojr nipya’rob’ tama xe’ inche.
UB’OROJSENA’R E OJRONER TWA’ UYUSTANA’R E OJRONEROB’.[editar | editar código]
Ampliación de vocabulario por formación de palabras y familias de palabras. DERIVACIÓN
Uch’ijse uyokir utz’ijb’nar e ojronerob’, xe’ la’rob’ taka.
Areni’k ti’in uyokir e ojroner xe’ la’rob’ taka.
Akano utz’ijb’a e ojronerob’ xe’ la’rob’ taka uyokir yi intya’ch ub’ijnusyaj Akano kochwa’ kochwa’ e topot tz’ijb’ayajob’ tama kawojroner xe’ la’rob’ taka.
Taka e ajkanseyaj: Kak’ajti takar twa’ ukansyo’n kochwa’ uyokir e ojroner xe’ la’r akay uyokir
utz’ijb’ayaj; b’an kochwa’ e’rob’:
Sakasak |
sakmulen, Sakpwe’n, Sakb’u’r |
Chakchak | chakpurem, Chakojpa, Chakchakresna |
Tek’e, | Tejk’a, Tejk’ye’t, Tek’o |
Cha’te’ryo’n kapatna Cha’te’rtyo’n kasajka mojr ojronerob’, yi katz’ijb’a ti kajun, nakpat kawirse e ajkanseyaj.
UKETE E OJRONEROB’ TAMA UYOKIR[editar | editar código]
Comprensión de vocabulario por pautas o claves de contexto
Ukani e ojronerob’ tama e k’ajtsyaj xe’ akanse. Uche’nar e kanseyaj xe’ inb’utz, uk’ani twa’ akay apejku’t e chuchu’ ojronerob’ tama e numerob’: B’an kochwa’ te arak’ob’ twa’ ja’xirob’ akay ub’ijnwob’ tuk’a tuk’a b’ijnusyaj uyajk’u; Una’ta uk’anpes e topop ojronerob’ tama e k’ajtsyaj. Ub’in takarob’ tuk’ a tuk’a b’ijnusyaj uyakta e numerob’ ira; b’an kochwa’ e’ra e ajkanwa’r a’xin ukani wa’kchetaka xe’ akanse.
E NOJ MIS YI E US
Ayan ta inyajr, inkojt nixi’ nojmis, ch’a’r awayan,
b’ajk’at taka k’otoy inkojt yar us,
war aji’kna uwich’,
yi e nixi’ nojmis b’ixk’a war k’ijna’r a’yi:
¿Tuk’a wate’t ache tara, taka e nixi’ ji’kna’r ya’x,
tara war inxana inch’ujksan, cha’yi; e us,
¿tuk’at ab’ixk’esen?
Ma’chi ana’ta ke’ ne’n e noj aj-joriren
tama tuno’r e arak’ob’ xe’ ayan tara?.
a’yj, ja, jaaaaaaaa’…., ne’t aj-jorire’t tara,
a’yj sakun, ne’t mok akojko ta jor,
ne’n chuwe’n, ne’n ma’chi inb’akrye’t.
A’.... ¿ma’chi ab’akrye’n?
E’ra i’xin awira chye’n;
a’chpa e nojmis japar uwej,
yi e us ochoy ixin tama uni’,
k’a’pa uk’uxi uni’ e nojmis
¡a’yj!, ¡a’yj! ak’uxi nini’, cha’yi e nojmis
k’a’pa jak’sijma e noj mis,
lok’oy yar e us tu’ni’;
Inyajrix sutpa o’choy tama uchikin.
Inyajrix o’choy tu’chikin ¡A’yj! ¡a’yj! Ak’uxun nichikin
lok’en tare’x lab’ar cha’yi’ e noj mis
k’a’pa k’ujxa, tichan tichan atob’oy
uwarku ub’a tama tuno’r e k’opot;
Yixto yar e us i’xin wa’n tze’ne uwira najtir
kochwa’ uche e nojmis
che ke’; tya’ war a’jni a’xin
ketpa ch’uwan tama inte’ uchijr am
ya’yi k’a’pa k’ujxa umen e am ub’an;
k’otoyto’ ani inkojt winik
K’anto ani ukorpes e nojmis,
Mixtuk’a uche, warix ak’o’y turu tya’ uwira chamay.
Inpatna nib’ajner:
Inpejk’ut inb’utz e ub’syaj, inb’ijnu yi intz’ijb’a uyarob’ir.
- ¿ Chi uk’eche ub’a a’ni kochwa’ inkojt aj-jorir te arak’ob’?
- ¿Tuk’a k’ani che e noj mis?
- ¿Tuk’a b’ijnusyaj uyajk’o’n e numer ira?
- ¿Chito’ k’ani ani ukorpes e noj mis?
UYUSTANA’R E U’T TZ’IJB’[editar | editar código]
Ak’ajti kochwa’ kochwa’ a’xin uyokir e u’t tz’ijb’ te ojroner Ch’orti’. Awajkes b’ajxan e u’t tz’ijb’ twa’ e maxtak ukanyob’ kochwa’ ajka e u’t tz’ijb’ob’. Tya’ o’yb’i ke’ maxtak uyub’ix uyajkesob’ e u’t tz’ijb’ob’ erer twa’ anumob’ utz’ijb’ob’ tama e tz’ijnib’te’, erer twa’ awira jay inib’utz uchob’. Nakpat Chen e me’ynob’ takar e u’t tz’ijb’ob’ xe’ war akanse. K’ani twa’ awira twa’ e ajkanwa’r utz’ijb’a tu’jun xe’ war ukani. Kansen e cha’te’rti u’t tz’ijb’ ( e b’ik’it yi e k’ob’irik u’t). Ma’chi twa’ anajpes ke’ inyajrix twa’ akanse kochwa’ ajka e u’t tz’ijb’, taka e maxtak.
Ukani uyajk’na’r e ut’ tz’ijb’ob’.
Upejku’t yi utz’ijb’a e u’t tz’ijb’ob’.
Ukani e cha’te’rti u’t tz’ijb’ (b’ik’it yi e k’ob’irik u’t).
Ukani utz’ijb’a e ojronerob’ taka e u’t tz’ijb’ob’.
Taka e ajkanseyaj:
Kak’ajti twa’ ja’xir ukansyo’n e u’t tz’ijb’ ti kawojroner Ch’orti’.
Nakpat no’n katz’ijb’a ti kajun yi kapejku’t uxyayr twa’ kakani inb’utz.
Inpatna nib’ajner:
Inxuri kora b’ik’it jun yi intz’ijb’a e u’t tz’ijb’ tamar, tama inte’ inte’, uyub’i inche b’ik’it yi e k’ob’ir u’t twa’ inkani wa’kchetaka.
Insajka ta e mojr junob’ e u’t tz’ijb’ war inkansena yi intak’b’u ta inte’ jun, nakpat inwirse nipya’rob’ yi wajkanseyaj.
UYUSTANA’R E OJRONEROB’[editar | editar código]
Tz’ijb’an jo’te’ ojronerob’ taka e u’t tz’ijb’ xe’ war akanse, twa’ e ajknwa’r ukani wa’kchetaka. Erer twa’ akansen utz’ijb’ob’ e k’ab’ob’ e ayanirob’ taka e u’t tz’ijb’ xe’ akanse.
Kansen tuk’a ojroner a’xin b’ajxan tama xe’ war akanse twa’ uyusta a’xin uyokir e ajkanwa’r.
Utz’ijb’a yi upejka e ojronerob’ xe’ war akansena Una’ta uyusta uyokir e ojronerob’ ub’ajnertaka. Jay ayan tuk’a ma’taka ketpa inb’utz ta jor sutpen o’yb’i taka awajkanseyaj.
Taka e ajkanseyaj:
Awejtz’u kochwa’ twa’ o’sta uyokir a’xin e ojronerob’ xe’ turu ejmar.
Ich | am ' |
ja’ | b’u’r |
kar | ich |
am | j a’ |
b’u’r | k ar |
xan | tzutz |
yuru’ | x an |
tzutz | yuru’ |
Nib’ajner inpatna: U’nsta e ojronerob’ xe’ uyakta e ajkanseyaj takaren, k’ani twa’ inwira kochwa’ a’xin uyokir utz’ijb’ana’r e u’t tz’ijb’ e ojronerob’ xe’ achekta ejmar. Tya’ ak’a’pa inche inwirse e ajkanseyaj twa’ uya’rye’n jay inb’utz inche.tz’i’
k’in
lukum oror pataj rum mamoj nar t’ur uk |
chay tata’ xanab’ chunpi’ winik tz’i’ k’in lukum oror pataj |
rum
mamoj nar t’ur uk chay tata’ xanab’ chunpi’ winik |
UK’ANPESNA’R E SAJKNIB’ OJRONER[editar | editar código]
Uso de diccionarios: tres listas de seis palabras cada una, en orden alfabético, dar la instrucción en idioma maya para cómo encontrar una palabra dentro de un orden alfabético).
B’ajxan twa’ ak’ajti taka e ajkanwa’rob’ kochwa’ twa’ uk’anpesob’ e sajknib’ ojroner, kochwa’ twa’ upojrob’ e ojronerob’ tamar yi twa’ utajwyob’ ub’ijnusyaj e ojronerob’ xe’ awajk’u twa’ upojrob’: e’ra ache’npa twa’ ja’xirob’ ma’chi utajwyob’ intran e kanwa’r ira.
Uk’anpesna’r e sajknib’ ojroner k’ani twa’ una’tob’ ke’ twa’ upojrob’ e ojronerob’, aka’y kochwa’ a’xin uyokir e u’t tz’ijb’ ti kawojroner, b’ajxan a’xin e a, b’, ch, ch’, e, i, j, k..........etc, b’an kochwa’ e’ra tya’ a’xin tya’ ak’otoy uk’a’pa’rir uk’anpesna’r e sajknib’ ojroner.
Una’ta tuk’a twa’ uk’anpesna’r e sajknib’ ojroner.
Una’ta kochwa’ a’xin uyokir twa’ upojro e ojronerob’ tamar. Utz’ijb’a tama ujun tuk’a b’ijnusyaj ukojko e ojronerob’ xe’ war upojro.
Inpatna nib’ajner:
Inpojro tama e sajknib’ ojroner twa’ ina’ta tuk’a k’ani che e ojronerob’ xe’ uyakta e ajkanseyaj takaren.
Aras
Inkano Ixik |
Jun
Me’ynib’ Tz’ijnib’ |
Ik’ar
Jinaj Mis |
Sa’
Sinam Tz’i’ |
A’kta’r
Jjrya’r k’ech’uj |
Sojsoj
sojyom Tzejpjun |
Ta nyo’tot
Inche e patna’r xe’ uyakta e ajkanseyaj takaren, e’ra k’ani twa’ o’nsta uyokir a’xin b’an kochwa’ kansene’n, nakpta inpojro te sajknib’ ojroner tuk’a k’ani che, ejk’ar inwirse e ajkanseyaj nipatna’r.
Me’ynib’, ajin, rum, ch’ich’, nichir, lukum,
Lujpib’rum, korma’r, jarma’r, jinaj, k’in, waxik,
Chitam, ak’ach, sojsoj, mam, kar, xoyoyojrum.
Capacidad de producir una palabra específica para un significado o la habilidad de comprender palabras.
Pistas o señales del texto que ayudan al lector a inferir el significado de palabras o conceptos que estas denotan.